WILLIAMS, ROBERT ('Robert ap Gwilym Ddu'; 1766 - 1850), bardd

Ganwyd 6 Rhagfyr 1766, unig blentyn William Williams a Jane (Parry) o'r Betws Fawr, ffermdy ym mhlwyf Llanystumdwy. Tebyg mai yn un o ysgolion y gymdogaeth y cafodd addysg gyffredinol, ac mai gan rai o feirdd Eifionydd y dysgodd gelfyddyd barddoniaeth. Treuliodd y rhan fwyaf o'i oes yn amaethwr cyfrifol, ond cafodd hamdden i ddilyn diddordebau megis llenyddiaeth Gymraeg, diwinyddiaeth, cerddoriaeth, a hynafiaethau. Daeth ei gartref yn gyrchfa Cymry diwylliedig, ac adwaenid ef yng Ngwynedd fel bardd a gŵr gwybodus ac annibynnol ei farn. Yr oedd Robert Williams tua 50 oed pan briododd â merch ifanc a wasnaethai (mae'n debyg) mewn plasty cyfagos. Ganed iddynt un ferch, Jane Elizabeth, ond bu hi farw yn 1834 yn 17 oed. Un o alarnadau dwysaf yr iaith yw'r awdl a ganodd ei thad ar ei hôl. Yr oedd Robert yn gyfeillgar â beirdd yr eisteddfod, ond ni fynnodd gystadlu wedi'r un tro y collodd y wobr. Dywedwyd ar gam iddo ennill mewn eisteddfod arall. Bu'n gyfaill ffyddlon i J. R. Jones, Ramoth, a bu'n cynorthwyo'r gŵr hwnnw i gyhoeddi llyfrau emynau. Coffeir ei gysylltiad ef a 'Dewi Wyn', ei gymydog a'i gynddisgybl, â'r lle yr addolent, gan yr enw 'Capel y Beirdd.' Bardd crefyddol oedd ef yn bennaf, a'i brofiadau crefyddol a'i symbylodd ef amlaf i ganu, ond ni chymerodd Robert Williams mo'i fedyddio, ac ni fu'n aelod eglwysig. Ychydig cyn diwedd ei oes symudodd ef a'i wraig i dŷ a elwid Mynachdy Bach, ac yno y bu farw 11 Gorffennaf 1850 yn 83 oed. Claddwyd ef ym mynwent Abererch, ger Pwllheli.

Fel crefftwr yn y canu caeth yr oedd 'Robert ap Gwilym Ddu' yn llinach beirdd gorau'r hen draddodiad, ac y mae rhai o'i englynion yn emau pur. Dysgodd lawer gan Oronwy Owen, ond yr oedd hefyd yn ddyledus i draddodiad ei fro ei hun. Yn ei emynau cyfunodd ef grynoder y canu caeth ac asbri telynegol emynwyr y 18fed ganrif. Ei emyn mwyaf adnabyddus yw 'Mae'r gwaed a redodd ar y groes.'

Awdur

• Yr Athro Stephen Joseph Williams, (1896 - 1992)

Ffynonellau

• Robert Williams, William Williams (gol.), Gardd Eifion. Casgliad o Waith Barddonawl … (1841)
• Robert Evans (gol.), Lloffion yr "Ardd": barddoniaeth anghyhoeddedig Robert ab Gwilym Ddu, y bardd teuluaidd (Pwllheli 1911)
• S. J. Williams, Robert ap Gwilym Ddu (Caerdydd 1948)
• Y Traethodydd, 1852
• Geirlyfr Bywgraffiadol o Enwogion Cymru (1870)
• Y Gwyddoniadur Cymreig (1889–96)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Robert Williams

Delweddau

• William Roos, Robert Williams Robert ap Gwilym Ddu o Eifion in his 83rd year, 1851

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 67932434
• Wikidata: Q18114832

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/