DAFYDD AP MAREDUDD GLAIS (bl. 1427-1468), llofrudd, swyddog dinesig, ysgrifydd a chyfieithydd

Roedd Dafydd ap Maredudd Glais yn aelod o un o deuluoedd blaenllaw Aberystwyth yn y bymthegfed ganrif. Gweithredodd fel twrnai dros ei dad yn 1432-3 a chafodd ei garcharu yng nghastell Aberteifi am ôl-ddyledion. Ymddengys iddo fod yn saethydd, fel ei dad, ac yn 1438 cafodd lythyr gwarchodaeth i fynd dramor yng ngosgordd Edmund Beaufort. Yn 1439 bu'n warantwr, gyda John Roubury a Gruffydd Prôth (neu Prŵth), dros Thomas Kirkham, abad mynachlog Vale Royal yn Swydd Gaer, parthed dirwy.

Erbyn 1440-41 roedd wedi llofruddio Gruffydd Prôth a'i fab Dafydd Fychan. Cyhuddwyd ei dad, Maredudd, Thomas Glais a John Roubury o'i gynorthwyo. Cafodd Dafydd bardwn drwy dalu dirwy o £40, ond arweiniodd y llofruddiaeth at gynnen â theulu Prouth, ac o ganlyniad derbyniwyd Syr William ap Thomas a Gruffydd ap Nicolas yn gyflafareddwyr gan y ddwy blaid. Ar 12 Medi 1441 lluniodd y pleidiau gytundeb teiran ar yr amod bod Dafydd a'i geraint yn cytuno i dalu 304 swllt at ddefnydd perthnasau'r meirwon; gwaharddwyd Dafydd hefyd rhag dod i mewn i dref Aberystwyth neu i dref nac eglwys Llanbadarn Fawr am gyfnod. Ar 2 Gorffennaf 1445, gorchmynnodd y brenin i Gruffydd ap Nicolas ac eraill gynnal archwiliad yn sir Aberteifi 'touching all treasons, felonies and trespasses done there by David ap Mereth Gleyse of Haberustoth'.

Yn 1444, ysgrifennodd Dafydd lawysgrif Peniarth 22 . Ceir ynddi gopi o gyfieithiad Cymraeg (fersiwn Dingestow) o Historia Regum Britanniae Sieffre o Fynwy, a hefyd cyfieithiad i'r Gymraeg gan Dafydd ei hun o gronicl Lladin byr ac anghyflawn am frenhinoedd Lloegr. Llawysgrifen ysgrifydd atebol sydd ganddo.

Daliodd swydd rif Aberystwyth yn 1457-9, 1460-63 a 1467-8.

Awdur

• Katherine Himsworth

Ffynonellau

• Llawysgrif Peniarth 22 yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru
• Ralph A. Griffiths, The Principality of Wales in the later Middle Ages: The Structure and Personnel of Government I. South Wales, 1277-1536 (Cardiff 1972), t.433, gan ddyfynnu TNA SC6/1161/5 m.9
• Calendar of the French Rolls: Henry VI, 5 Mai, 1438, yn Forty-Eighth Annual Report of the Deputy Keeper of Public Records (London 1887) Appendix t.323
• David Jenkins, 'The Pryse family of Gogerddan, I, Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 8 (1953-4) t.87
• Calendar of Patent Rolls, 1441-1446, t.369
• Katherine Himsworth, 'Dafydd Maredudd Glais: A fifteenth-century Aberystwyth felon and scribe', Cylchgrawn Hanes Cymru, 28/2 (2016), tt.269-82
• Katherine Himsworth, 'A fifteenth-century Brenhinedd y Saesson, written by the Aberystwyth scribe, Dafydd ap Maredudd Glais', Studia Celtica, 51 (2017), tt.129-49

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20732733

Dyddiad cyhoeddi: 2019-08-29

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/