Rydych yn darllen erthygl a archifwyd.
STEPHENS, THOMAS (1821 - 1875), hynafiaethydd, beirniad llenyddol
Dyddiad geni: 1821
Dyddiad marw: 1875
Priod: Margaret Elizabeth Stephens (née Davies)
Rhiant: Rachel Stephens (née Williams)
Rhiant: Evan Stephens
Rhyw: Gwryw
Maes gweithgaredd: Eisteddfod; Llenyddiaeth ac Ysgrifennu; Hanes a Diwylliant
Awdur: David Jacob Davies
Ganwyd 21 Ebrill 1821 yn Tan-y-gyrchen (a gyfenwyd Ty To Cam) ym Mhont Nedd Fechan, Morgannwg, mab Evan Stephens, crydd, a Margaret, merch y Parch. William Williams, gweinidog Undodaidd Blaengwrach. Yr unig addysg ffurfiol a gafodd oedd tua thair blynedd yn ysgol John Davies, Castellnewydd. Oddi yno aeth yn brentis i fferyllydd ym Merthyr Tydfil yn 1835; daeth yn berchen y siop honno yn ddiweddarach. Bu'n uwch gwnstabl Merthyr yn 1858, yn rheolwr y Merthyr Express, ac ef oedd prif sylfaenydd llyfrgell y dref.
Ar ôl 1840 daeth yn enwog fel eisteddfodwr ac yn 1848, yn eisteddfod y Fenni, enillodd wobr am draethawd mawr ar lên Cymru yng nghyfnod y Gogynfeirdd, a dyma'r traethawd a ymddangosodd yn 1849 fel ei lyfr a'i waith enwocaf, The Literature of the Kymry. Hwn oedd yr ymdriniaeth feirniadol gyntaf ar y cyfnod yma a ddaeth yn adnabyddus i lenorion Ewrop. Eraill o'i gyfansoddiadau yw ' The history of the Trial by Jury in Wales ' (N.L.W.); Madoc: an essay on the Discovery of America by Madoc ap Owen Gwynedd in the Twelfth Century (trwy ystryw ar ran pwyllgor yr eisteddfod collodd y wobr am y traethawd yma yn Llangollen 1858, ond fe'i cyhoeddwyd dan olygyddiaeth Llywarch Reynolds yn 1893); Orgraff yr Iaith Gymraeg, 1859, gyda ' Gweirydd ap Rhys.' Cyfrannodd erthyglau i'r Beirniad, 1861-3, a'r Archæologia Cambrensis, 1851-3. Ef oedd y cyntaf i fabwysiadu'r dull gwyddonol o feirniadu llenyddiaeth.
Bu farw 4 Ionawr 1875, a chladdwyd yng nghladdfa gyhoeddus Cefn Coed Cymer.
Awdur
- Y Parchedig David Jacob Davies, (1916 - 1974)
- Yr Ymofynnydd, rhifyn coffa Awst 1949
- Yr Ymofynnydd Mehefin 1895, gyda llun
- Oxford Dictionary of National Biography
- The literature of the Kymry being a critical essay on the history of the language and literature of Wales (London 1876)
- Charles Wilkins, The history of Merthyr Tydfil (Merthyr Tydfil 1867), 258-60
- NLW MSS 904-66, 990, 993-6, 1808, 5175, a llawysgrifau eraill yno
Ffynonellau
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.