Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Ganwyd 13 Medi 1802, ym Melin Maesmawr, ger Talybont, sir Frycheiniog, mab Lewis Bevan. Addysgwyd ef yn yr ysgol fechan yng nghapel y Bedyddwyr, Llangynidr, ac yna mewn ysgol breifat yn y Fenni. Wedi bwrw'i brentisiaeth mewn siop groser yn y Fenni, aeth i Lundain, lle bu'n gwasanaethu yn siop ei ewythr yn agos i Tower Hill; wedi hynny bu'n gweithio mewn siop yn Clydach Works, sir Frycheiniog (a adnabyddid fel Llanelly Works).
Yno daeth i gyffyrddiad a nifer o Gymry a oedd yn ymddiddori yn llenyddiaeth Cymru a'r eisteddfod - David Lewis (mab y Parch. James Lewis, Llanwenarth), Thomas Williams ('Gwilym Morganwg'), a John Morgan (y 'Rhifyddwr Egwan' yn Seren Gomer). Daeth i ymgydnabyddu ag arddull lenyddol trwy ddilyn dadleuon Thomas Price ('Carnhuanawc') a David Owen ('Brutus') ar dlodi'r iaith a llenyddiaeth Gymraeg yn Seren Gomer.
Priododd Catherine Anthony, merch Benjamin Anthony, Llanwenarth, 17 Gorffennaf 1826, ac fe'i cysylltodd ei hun â'i dad-yng-nghyfraith mewn busnes cario nwyddau mewn gwagenni ar ffyrdd ac ar gamlas.
Penodwyd ef yn ysgrifennydd Cymdeithas Cymreigyddion y Fenni yn 1833. Ymddiswyddodd yn 1839, ac yn 1843 dewiswyd ef yn feistr tloty undeb y Fenni, ond ni pheidiodd a gweithio'n ddiwyd dros Gymdeithas y Cymreigyddion. Yn 1863 cychwynnodd fasnach gwerthu glo a halen yn y Fenni.
Bu farw 10 Rhagfyr 1882, a'i gladdu ym mynwent capel y Bedyddwyr, Llanwenarth, lle y bu'n aelod am dros hanner canrif.
Ychydig fu ei gynnyrch llenyddol, er y medrai nyddu englyn ar bron bob amgylchiad. Yn eisteddfod y Fenni, 1835, gwobrwywyd ef am draethawd ar 'Hanes Gwent dan lywodraeth Rufeinig,' ond ni chyhoeddwyd mohono (NLW MS 13959E ). Ei gyfraniad pennaf i Gymru oedd ei waith ynglyn â Chymdeithas Cymreigyddion y Fenni; iddo ef, yn anad neb, y mae llwyddiant yr eisteddfodau a gynhaliwyd o dan nawdd y gymdeithas i'w briodoli.
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.