JAMES, EVAN ('Ieuan ap Iago'; 1809 - 1878), a'i fab, JAMES, JAMES ('Iago ap Ieuan'; 1833 - 1902), cyfansoddwyr 'Hen Wlad fy Nhadau'

Gwehydd a marsiandwr gwlan a gwlanen ydoedd Evan James. Yr oedd yn cadw'r Ancient Druid Inn yn Argoed, plwyf Bedwellty, sir Fynwy, pan anwyd ei fab James. Symudodd y teulu yn gynnar wedi hynny i Bontypridd, lle yr oedd gan y tad ffatri wlan yn Mill Street. Yr oedd Evan James yn dipyn o fardd; ceir engreifftiau o'i waith yn Gardd Aberdar, 1854, Cymru (O.M.E.), 1915, etc. Yn ôl Taliesin James, wyr Evan James, y mab a gyfansoddodd yr alaw yn 1856, a'r tad a ysgrifennodd y geiriau. Ceir trafodaeth lawn ar y pwnc gan Percy A. Scholes, Mus. Doc., yn Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, iii, 1-10 , ynghyd â darluniau o'r tad a'r mab a chopïau ffacsimile o fersiynau llawysgrif ac argraffedig. Mae erthygl ddiweddarach yn Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, viii, 244-57 yn nodi rhesymau dros amau priodoli'r alaw i James James.

Cynhwysodd James James yr alaw, â'r teitl 'Glanrhondda', yn y casgliad o alawon nas cyhoeddwyd a anfonodd i gystadleuaeth yn eisteddfod genedlaethol Llangollen, 1858, dan y ffugenw 'Orpheus' (Minor Deposit 150B ). Cynganeddwyd hi gan John Owen ('Owain Alaw'), beirniad y gystadleuaeth, a'i cynhwysodd hi yn nhrydedd gyfrol ei Gems of Welsh Melody , 1860. Daeth y gân yn boblogaidd bron ar unwaith. Canwyd hi yn eisteddfod genedlaethol Aberystwyth, 1865, gan Kate Wynne, a'r flwyddyn ddilynol yn eisteddfod genedlaethol Caer, gan Lewis W. Lewis ('Llew Llwyfo').

Bu Evan James farw 30 Medi 1878 a chladdwyd ef yng nghladdfa Carmel, eglwys y Bedyddwyr, Pontypridd. Bu James James yn cadw tafarnau - yn Walnut Tree Bridge (islaw Pontypridd) a Aberpennar; bu'n byw am gyfnod gyda'i fab yn y Swan Hotel, Aberaman. Bu farw yn 6 Hawthorne Terrace, Aberdâr, 11 Ionawr 1902, a chladdwyd ef yng nghladdfa gyhoeddus Aberdâr.

Ar 23 Gorffennaf 1930 dadorchuddiwyd cofadail i'r tad a'r mab, gwaith Syr William Goscombe John, R.A., ym mharc Ynysangharad, Pontypridd.

Awdur

• Watkin William Price, (1873 - 1967)

Ffynonellau

• Trevor Herbert, 'James, Evan [Ieuan ap Iago] (1809–1878)' Oxford Dictionary of National Biography
• Percy A. Scholes, 'Hen Wlad fy Nhadau', Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, iii, 1-10, a'r ffynonellau a enwir yno
• Y Cymro, 17 Gorffennaf 1943
• newyddiaduron De Cymru
• Tecwyn Ellis, 'Yr alaw 'Hen Wlad fy Nhadau'. Pwnc Dadl', Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, viii, 244-257

Darllen Pellach

• Archifau LlGC: Minor Deposit 150B: Collection of Welsh Airs compiled and arranged by 'Orpheus' for the Llangollen Eisteddfod
• Archifau LlGC: NLW Evan James MS 1 yn cynnwys y copi cynharaf o Hen wlad fy nhadau yn llawysgrifen y cyfansoddwr
• Meredydd Evans, 'Pwy oedd "Orpheus" Eisteddfod Llangollen 1858?', Hanes Cerddoriaeth Cymru, 5 (2002), 59-64
• Erthygl Wicipedia: Evan James
• Erthygl Wicipedia: James James

Sound and Film

• Madge Breese yn canu'r recordiad cyntaf sy'n hysbys o Hen Wlad fy Nhadau, 11 Mawrth 1899
• LlGC: Llawysgrif Anthem Genedlaethol Cymru: un o drysorau Llyfrgell Genedlaethol Cymru

Dolenni Ychwanegol

• Archifau LlGC: Llawysgrifau Evan James
• VIAF: 43520326
• Wikidata: Q3061325

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/