JONES, MICHAEL DANIEL (1822 - 1898), gweinidog gyda'r Annibynwyr a phrifathro Coleg Annibynnol y Bala

Mab y Parch. Michael Jones. Ganwyd 2 Mawrth 1822 yn nhy'r Hen Gapel, Llanuwchllyn. Addysgwyd ef y ddechrau yn ysgol ei dad; yn 15 oed aeth yn brentis o ddilledydd i siop yn Wrecsam, ond ychydig fisoedd a fu yno. Yn 1839 aeth i Goleg Caerfyrddin i baratoi ar gyfer y weinidogaeth; wedi pedair blynedd yno aeth i Goleg Highbury yn Llundain. Yn 1847 ymwelodd ag America; urddwyd ef yno yn weinidog ar eglwys Gymraeg yn Cincinnati, Ohio. Ymddiddorodd yn helyntion y Cymry a ddylifai i'r wlad bryd hynny, a chymerth ran amlwg yn ffurfio Cymdeithas y Brython oedd â'i hamcan i gynorthwyo ymfudwyr o Gymru, a bu'n ysgrifennydd iddi. Wedi dychwelyd i Gymru ymsefydlodd yn 1850 yn weinidog y Bwlchnewydd a Gibeon, Sir Gaerfyrddin. Ar farwolaeth ei dad penodwyd ef yn olynydd iddo fel prifathro'r coleg a gweinidog ar eglwysi'r Bala, Tyn-y-bont, Bethel, Soar, a Llandderfel.

Gyrfa helyntus a fu iddo fel i'w dad, a gorfu iddo fynd drwy helynt ffyrnicach hyd yn oed na'r un y magwyd ef yn ei swn. Buan y daeth i wrthdarawiad ar fater llywodraethu'r coleg, ac o hynny y datblygodd y frwydr fawr a adnabyddir fel brwydr y Ddau Gyfansoddiad (1879-85), ac yr oedd anghydfod personol rhyngddo ef â rhai o wyr blaenaf yr enwad yn gymhleth â hi. Mynnai ef mai yn nwylo'r tanysgrifwyr at y coleg yr oedd y llywodraeth i fod, ond daliai ei wrthwynebwyr mai pwyllgor o gynrychiolwyr y cyfundebau sirol a ddylai fod â'r awdurdod i lywodraethu. Prif arweinydd yr wrthblaid oedd y Dr. John Thomas, Lerpwl, a fynnai, yn ôl M. D. Jones, bresbytereiddio'r enwad. Aeth y ddadl i'r eglwysi a bu cynnwrf drwy'r wlad ben bwy gilydd. Galwyd plaid M. D. Jones yn Blaid yr Hen Gyfansoddiad a'r blaid arall yn Blaid y Cyfansoddiad Newydd. Gwaethygid pethau'n ddirfawr drwy i M. D. Jones gymryd rhan mor flaenllaw yn y mudiad i sefydlu gwladychfa Gymreig ym Mhatagonia; cymhellid ef i hyn gan ei ysbryd cenedlaethol a'i wladgarwch a'r radicaliaeth a fagwyd ynddo gan ormes tirfeddianwyr Torïaidd Cymru. Ysywaeth, collodd arian lawer yn yr ymgyrch, a dirwasgwyd ef yn ei amgylchiadau, a chyhuddid ef am iddo werthu Bodiwan, ei gartref a'r lle y cynhelid y coleg, i'r pwyllgor er cwrdd â'r gofynion. Llwyddodd yr wrthblaid i basio'r cyfansoddiad newydd, ond gwrthodai yntau ei gydnabod ac mewn pwyllgor yn Amwythig (1879) - 'Pwyllgor y Torri Pen' - diswyddwyd ef fel prifathro. Am ysbaid ar ôl hynny bu dau goleg gan yr Annibynwyr yn y Bala, y naill dan ofal M. D. Jones ym Modiwan a'r llall, eiddo'r cyfansoddiad newydd, ym Mhlasyndre, dan ofal y Parch. T. Lewis, a symudwyd i Fangor yn 1886. Yn y diwedd llwyddwyd i uno'r ddau goleg ond caniatâwyd i M. D. Jones aros yn y Bala i ofalu am adran y flwyddyn gyntaf; ni olygodd hynny iddo newid modfedd ar ei safle. Ymddeolodd yn 1892 er hwyluso'r trefniant i gael un coleg ym Mangor a adnabyddir fel Coleg Bala-Bangor.

Yr oedd yn ymladdwr wrth natur, ac nid hawdd ganddo oddef i neb ei wrthwynebu; cenedlaetholwr pybyr - ef oedd tad y deffroad cenedlaethol Cymreig; ffieiddiai Sais -addoliaeth ac 'iddo ef ac Emrys ap Iwan yn fwyaf arbennig y mae'r clod am droi gwladgarwch Cymreig yn genedlaetholdeb egnïol ymarferol.'

Bu farw 2 Rhagfyr 1898, a chladdwyd ef ym mynwent Hen Gapel, Llanuwchllyn.

Awdur

• Y Parchedig Richard Griffith Owen, (1890 - 1973)

Ffynonellau

• E. Pan Jones, Oes a Gwaith y Prif Athraw y Parch. Michael Daniel Jones, Bala (Bala 1903)
• R. T. Jenkins, Hanes Cynulleidfa Hen Gapel Llanuwchllyn (1937), 134, 168, 185
• R. T. Jenkins, Hanes Cymru yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg, Cyfrol 1, 1789-1843 (Caerdydd 1933), 25, 51, 97
• R. Bryn Williams, Cymry Patagonia (Aberystwyth 1942)
• G. D. Owen, Ysgolion a Cholegau yr Annibynwyr (1939)
• Cymry Enwog bywgraffiadau byrion (Caerdydd 1944)
• E. Pan Jones, Oriel Coleg Presbyteraidd, Caerfyrddin: yn cynwys hanes yr holl fyfyrwyr fu yn y coleg o 1796 hyd 1899 (Merthyr Tydfil 1909), 60
• Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru, i, 424; iii, 395,
• Llawysgrifau Coleg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor 3618, 3619-21, a'r Coetmor Papers

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Michael D. Jones

Delweddau

• John Thomas, Revd Michael D Jones (1822-98)
• E. C. Mountford, Michael D. Jones
• LlGC: Prifathro Michael D. Jones
• LlGC: The Rev. Michael D. Jones Founder of the Welsh Colony, Chubut
• LlGC: Y diweddar Barch. Michael D. Jones, Bala

Gweithiau

• M. D. Jones, D. V. Thomas (goln), Cofiant a Thraethodau Duwinyddol y Parch. R. Thomas (Ap Vychan), Bala (Dolgellau 1882?)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 78564554
• Wikidata: Q3404290

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/