JONES, LEWIS (1837 - 1904), Patagonia, arloeswr a llenor

Ganwyd yng Nghaernarfon. Symudodd i Gaergybi a bu'n cyd-olygu 'r Pwnsh Cymraeg yno â'i gyd- argraffydd Evan Jones (Evan Jones, Caernarfon, wedi hynny). Symudodd drachefn i Lerpwl, a daeth yn un o brif arweinwyr y Mudiad Gwladfaol.

Anfonwyd ef a'r Capt. Love Jones-Parry i archwilio Patagonia yn 1862, a dychwelodd gydag adroddiad wedi ei orliwio nes bod yn anghywir, a pherswadio'r Cymry i fentro yno. Anfonwyd ef ac Edwyn Cynrig Roberts drosodd i baratoi'r lle i'r fintai gyntaf. Siomwyd yr ymfudwyr, bu cweryl, ac ymhen tri mis ymadawodd yntau i Buenos Aires, lle bu'n gweithio am ddeunaw mis fel argraffydd.

Pan glywodd fod y Cymry yn bwriadu gadael Patagonia yn 1867, aeth i lawr atynt, a thrwy ei ddawn areithyddol arbennig, fe'u perswadiodd i aros yno. Bu'n brwyad (rhaglaw) ym Mhatagonia dros Lywodraeth Ariannin am gyfnod byr - yr unig Gymro a ddaliodd y swydd erioed. Eithr bu yng ngharchar droeon hefyd dros hawliau'r Cymry. Daeth â gwasg argraffu yno, a chychwynnodd ddau bapur newydd, sef Ein Breiniad, 1878, a'r Drafod, 1891; cyhoeddir yr olaf yno hyd heddiw. Yn ystod ei ymweliad â Chymru yn 1885 bu'n annerch y Cymmrodorion, a chyhoeddwyd ei ddarlith. Cyhoeddwyd ei lyfr, Y Wladfa Gymreig, yn 1898.

Bu iddo ddwy ferch: un ohonynt oedd Eluned Morgan a'r llall yn briod â Llwyd ap Iwan, mab Michael D. Jones. Bu Lewis Jones yn arweinydd dewr yn y Wladfa am 35 mlynedd, ond torrodd ei galon pan ddifethwyd y wlad gan y gorlif yn 1899. Bu farw 24 Tachwedd 1904 yn 68 oed.

Awdur

• Y Parchedig Richard Bryn Williams, (1902 - 1981)

Ffynonellau

• R. Bryn Williams, Cymry Patagonia (Aberystwyth 1942), 13, 20-31, 43-6, 53, 61-4
• R. Bryn Williams, Straeon Patagonia (Aberystwyth 1946)
• R. Bryn Williams, Rhyddiaith y Wladfa (Dinbych 1949)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Lewis Jones

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 51472954
• Wikidata: Q3401048

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/