MORGAN, WILLIAM (c.1545 - 1604), esgob a chyfieithydd

Ganwyd yn y Ty Mawr, Wybrnant, ym mhlwyf Penmachno, tua 1545 (Venn, Alumni Cantabrigienses), yn fab John ap Morgan ap Llywelyn, tenant ar stad Gwydir, a'i wraig Lowri, merch William ap John ap Madog. Dywedir iddo dderbyn ei addysg fore gan hen fynach, ac aeth i Goleg S. Ioan, Caergrawnt, fel 'sub-sizar' (gwas ac efrydydd) yn 1565. Graddiodd yn B.A. yn 1568 ac yn M.A. yn 1571, a daeth yn ddiweddarach yn B.D. (1578) ac yn D.D. (1583). Yn ystod y cyfnod hwn, digon tebyg, yr argyhoeddwyd ef gan athrawiaethau Protestannaidd. Y mae'n bur annhebyg i Morgan fod yn ddisgybl i John Immanuel Tremellius, ysgolhaig enwog yn yr Hebraeg, a fu'n athro yng Nghaergrawnt o 1550 hyd 1553, er iddo dalu ymweliad â Llundain am beth amser yn 1565. Fodd bynnag, gallasai Morgan fod wedi defnyddio cyfieithiad Lladin Tremellius o'r Hen Destament, a gyhoeddwyd gyntaf yn Frankfurt yn 1575, ac a ail-argraffwyd yn Llundain yn 1579-80. Ordeiniwyd ef yn ddiacon yn Nhrelái ar 15 Ebrill 1568; mae ei gais am urddau (Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion 1922-3) yn nodi ei fod yn 23 oed ar y pryd. Cafodd ei ordeinio'n offeiriad ar 21 Rhagfyr 1568.

Y mae'n bosibl iddo fod yn ficer Llanbadarnfawr, Sir Aberteifi, o 1572 hyd 1577. Daeth wedyn yn ficer y Trallwng (1575-9), rheithor segurswydd Dinbych (1575-96), ficer Llanrhaeadr-ym-Mochnant (1578-95?), a Llanarmon (1578-95?), rheithor Llanfyllin (1579-1601), ac yn berson Pennant Melangell (1588-95). Gan gymaint gelyniaeth rhai o'i blwyfolion, helynt ddiflas a gafodd yn Llanrhaeadr. Ifan Meredith, o deulu Lloran Uchaf, oedd ei elyn pennaf, ac enynnwyd ei lid gyntaf pan lwyddodd Morgan i gael aeres gyfoethog i briodi Robert Wynn o Wydir, ar draul gobeithion nai Meredith. Yn 1579, bu Morgan yn un o'r tystion mewn achos cyfreithiol ynghylch dilysrwydd priodas Meredith, ac ar yr achlysur hwnnw y daeth i gysylltiad gyntaf â'r archesgob Whitgift, a'i cefnogodd yn fawr yn ei waith o gyfieithu. Canlyniad y cwerylon hyn oedd yr achosion a ddygwyd gan Morgan, a gwrth-achosion ei elynion, yn Llys y Seren ac o flaen Cyngor y Gororau, 1589-91. Tystia cofnodion Llys y Seren mai offeiriad cydwybodol oedd Morgan ar y cyfan, yn cael ei flino lawer gan falais ei elynion.

Y mae'n bosibl i Morgan ddechrau ar y gwaith o gyfieithu'r Beibl cyn gadael Caergrawnt; y mae'n sicr iddo'i orffen yn Llanrhaeadr - cryn gamp ag ystyried y gecraeth annifyr a fu yno. Trwy radlonrwydd Gabriel Goodman, bu modd iddo aros yn Llundain i arolygu argraffu ei Feibl, a ddechreuwyd tua diwedd 1587. Fe'i cyhoeddwyd rywbryd rhwng mis Medi a 20 Tachwedd 1588. Wrth gyflwyno'r llyfr i'r frenhines Elisabeth, dadleuodd yn huawdl gymaint oedd yr angen amdano. Er bod iaith ei Feibl braidd yn bedantig, fe'i nodweddid gan rym a phurdeb y farddoniaeth glasurol ynghyd ag ystwythder a helaethder newydd mewn mynegiant. Ei waith oedd gwir sylfaen llenyddiaeth (a Phrotestaniaeth) Cymru fodern. Yn 1588, hefyd, cyhoeddodd ei gyfieithiad o'r Salmau ar wahân.

Ar 30 Mehefin 1595 cysegrwyd ef yn esgob Llandaf, ond cadwodd fywoliaeth Llanfyllin, a rhai o'i fywiolaethau eraill o bosibl. Symudwyd ef yn 1601 i Lanelwy, esgobaeth a oedd ychydig yn gyfoethocach. Ildiodd ei fywiolaethau eraill, ond daliodd archddiaconiaeth Llanelwy 'in commendam.' Fel esgob, yr oedd yn taer gefnogi pregethu ac ailadeiladu. Gymaint oedd ei awydd i warchod meddiannau tymhorol yr esgobaeth fel yr aeth yn gynnen boeth rhyngddo a David Holland, Teirdan, ac yn boethach fyth rhyngddo a Syr John Wynn. Bu farw 10 Medi 1604. Priododd Catherine ferch George, gweddw William Lloyd, ond ni bu iddynt blant.

Awdur

• Syr Glanmor Williams

Ffynonellau

• J. E. Lloyd, Oxford Dictionary of National Biography
• Charles Ashton, Bywyd ac Amserau yr Esgob Morgan, cyfieithydd cyntaf y Beibl Cymraeg (Treherbert 1891)
• Ifan ab Owen Edwards yn Bulletin of the Board of Celtic Studies, iii, 298-339
• W. J. Gruffydd, Llenyddiaeth Cymru o 1450 hyd 1600 (Lerpwl 1922)
• H. B. Thomas, A History of the Diocese of St. Asaph (1874)

Darllen Pellach

• T. E. Jacob, The Life and Times of Bishop William Morgan, the translator of the Bible into Welsh (1890)
• Venn, Alumni Cantabrigienses
• Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1922-3, 128
• Isaac Thomas, William Morgan a'i Feibl (Gwasg Prifysgol Cymru 1988)
• Erthygl Wicipedia: William Morgan

Gweithiau

• William Morgan, Y Beibl cyssegr-lan: sef Yr Hen Destament, a'r Newydd (London 1588)
• William Morgan, John Davies a Richard Parry (goln.), Y Bibl Cyssegr-lan: sef Yr Hen Destament, a'r Newydd (Llundain 1630)

Dolenni Ychwanegol

• Archifau LlGC: NLW MS 13181B: Hebrew bible, [1525x1858]
• VIAF: 64926842
• Wikidata: Q2624753

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/