SALUSBURY, THOMAS (1561 - 1586), cynllwynwr

Ganwyd ym 1561, mab hynaf ac aer Syr John Salusbury ieuengaf (gweler dan Salusbury (teulu)) a Chatrin, merch Tudur ap Robert Vychan o Ferain. Ceir blwyddyn ei eni mewn englyn gan William Cynwal, N.L.W. MS. 1553. Ganwyd ei frawd (Syr) John yn 1566 (englyn gan Wiliam Cynwal yn N.L.W. MS. 6495 (yn wynebu t. 1); englynion yn enwi pump o'i blant yn yr un llawysgrif gan amryw feirdd.

Ymaelododd yng Ngholeg y Drindod, Rhydychen, 29 Ionawr 1579/80, pan yn 16 oed (nid yr un yw ef â'r Thomas Salusbury a enwir yn Foster, Reg. of Adm. to Gray's Inn dan y flwyddyn 1573; cf. hefyd D.N.B.). Wedi tymor yn Rhydychen, aeth i wasnaethu iarll Leicester, ei warcheidwad a'i noddwr, a thra yn Llundain ymddengys iddo droi'n Gatholig, a thua 1580 ymuno â nifer o wyr ieuainc nwyfus eraill o gylch y Llys a bleidiai achos Mari, frenhines y Sgotiaid.

Yn gynnar yn 1586 daeth Salusbury a chyfaill arall o Gymro, Edward Jones o Blas Cadwgan ger Wrecsam, dan ddylanwad Anthony Babington a gynllwyniai i ladd Elisabeth, rhyddhau Mari, a'i gosod ar yr orsedd. Daeth y cynllwyn i sylw'r awdurdodau; cipiwyd Babington ddiwedd Awst, ond llwyddodd Salusbury i ddianc i sir Gaerlleon, lle y daliwyd yntau ymhen ychydig ddyddiau. Dygwyd ef a'r cynllwynwyr eraill gerbron llys arbennig yn Westminster, 13 Medi, lle y cafwyd Salusbury yn euog o'r bwriad i gyhoeddi gwrthryfel yn sir Ddinbych pe llwyddasai cynllwyn Babington. Gwadai'n gryf, fodd bynnag, ei fod yn chwenychu lladd Elisabeth. Dienyddiwyd ef 21 Medi, er mawr loes a dychryn i'w deulu ac eraill o'i gydnabod yn sir Ddinbych.

Priododd Salusbury, pan yn 10 oed, Margaret, merch i drydydd gwr ei fam, Maurice Wynn o Wydir. Aeth stad Llewenni i'w frawd, Syr John Salusbury (bu farw 1612).

Awduron

• Emyr Gwynne Jones, (1911 - 1972), Bangor
• Dr Enid Pierce Roberts, Bangor

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography (a'r awdurdodau a enwir yno);
• Foster, Alumni Oxonienses;
• D. Mathew, The Celtic Peoples and Renaissance Europe. A study of the Celtic and Spanish influences on Elizabethan history (1933), 64-8;
• A. H. Dodd, The English historical review, 1944, 354-5;
• John Williams, Ancient and modern Denbigh a descriptive history of the castle, borough and liberties with sketches of the lives, character and exploits of the feudal lords (Dinbych 1856), 166-7.

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Thomas Salusbury

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q7793755

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/