THOMAS, SAMUEL (1692 - 1766), gweinidog gyda'r Annibynwyr, ac athro academi Caerfyrddin

Ganwyd yn 1692 yn y Derllysg gerllaw Caerfyrddin, yn fab i amaethwr cefnog. Yr oedd yn un o ddisgyblion cyntaf Thomas Perrott; gadawodd yr academi yn 1724, a chredir iddo wedyn fod yn weinidog yn West Looe, Cernyw. Yn 1735, galwyd ef i fugeilio eglwys Heol Awst, Caerfyrddin, a chadwai hefyd ysgol ramadeg. Ond yn 1743, pan symudwyd yr academi eilwaith i Gaerfyrddin, gwahoddwyd Samuel Thomas i gynorthwyo Evan Davies ynddi - noder na ddiddymwyd yr ysgol, ac iddi barhau, mewn cyswllt â'r academi, hyd 1845; felly pan ddarllenwn fod rhyw weinidog wedi bod dan addysg 'yng Nghaerfyrddin,' nid yw bob amser yn dilyn iddo fod yn yr academi. Ymddengys mai gŵr sychlyd, yn y pulpud ac yn y ddarlithfa, oedd Samuel Thomas - cwyna Thomas Morgan ('Henllan') ar ei naws oeraidd. Yr oedd yn Armin ar y lleiaf, onid yn wir yn Ariad. Ni wingodd ei eglwys yn erbyn hynny; eto dengys ei chofnodion mai bechan a marwaidd oedd hi ar derfyn ei 30 mlynedd fel gweinidog. Eithr fel athro, poenai ei olygiadau lawer ar y Bwrdd Cynulleidfaol; ac ar ôl sawl ymdrech ofer i gael gan Evan Davies gael gwared ohono, penderfynodd y Calfiniaid (1757) agor academi iddynt eu hunain yn y Fenni. Ymadawodd Evan Davies â Chymru yn 1759, a rhoes y Bwrdd Presbyteraidd lywodraeth yr academi i Samuel Thomas, a Jenkin Jenkins yn gynorthwywr iddo; dan y ddeuddyn hyn sefydlogwyd nodwedd 'anuniongred' yr academi. Yn ôl pob tystiolaeth, yr oedd Samuel Thomas yn athro trylwyr a chydwybodol, ac yr oedd safon dysg yr academi'n gydnabyddedig uchel yn ei ddwylo. Ymddeolodd yn 1764, a bu farw 7 Medi 1766, 'yn 74 oed' meddai ei faen coffa yn Heol Awst.

Awdur

• Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)

Ffynonellau

• Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru, iii, 429-30, 433-4
• J. Dyfnallt Owen, Hanes Eglwys Heol Awst, Caerfyrddin (1926), 20-3
• G. D. Owen, Ysgolion a Cholegau yr Annibynwyr (1939), 30-44

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20804771

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/