MORRIS, WILLIAM (fl. 1829-73?), cynorthwywr i'r Comisiynwyr Addysg yng Nghymru, 1846-7, awduron Llyfrau Gleision enwog 1847

Er pob ymdrech, methwyd a chael allan i'r dim pa bryd y ganwyd ef na pha bryd y bu farw. Yn ôl Wilkins, bu'n feistr ar ysgolion preifat yn ardal Merthyr Tudful yng Nghefn-coed-y-cymer a Chae-pant-tywyll, a chanddo atgofion difyr am ei brofiadau. Geilw Ieuan Gwynedd (Evan Jones) ef yn 'Ddissenter', ond nid oedd yn ' Ddissenter ' yn ystyr Ieuan i'r gair; geilw un arall ef yn Fethodist, gan gymryd yn ganiataol mai Weslead ydoedd. Mewn gwirionedd, Methodist Calfinaidd gweithgar ydoedd, yn enwedig gyda'r ysgolion Sul. Bu'n gohebu gydag Ebenezer Richard o Dregaron yn 1829 ynghylch yr ysgolion hyn, ac yn 1830 ynghylch y cyfarfodydd dau-fisol lle y cyfarfyddai cynrychiolwyr i edrych i mewn i stad yr achos a chateceisio'r gwahanol ddosbarthiadau. Cyn hyn, yn 1826, cyhoeddasai Cyfarwyddwr i Athrawon Ysgolion Sabothol, 16 td, ac iddo ef (yng nghwmni un arall) y daeth y drychfeddwl yn 1827 i ddod a chylchgrawn misol allan er lles yr ysgolion. Yr Athraw oedd hwn, a bu'r ddau yn ei gyd-olygu hyd nes, yn 1829, ei gymryd drosodd gan William Rowlands (1807 - 1866). Y mae'n hollol glir oddi wrth dudalennau'r Athraw, mai Morris oedd ysgrifennydd y cwrdd dau-fisol a goruchwyliwr y llyfrfa; y mae'n amlwg hefyd fod Rowlands wedi gweithredu fel cynorthwywr iddo, tua 1824-5, yn ysgol y Cefn. Yn ôl Directory Robson am 1840 yr oedd Morris yn gynrychiolydd lleol i'r Anghydffurfwyr Protestannaidd yn ardal Merthyr, hy, yn ohebydd lleol i'r Dissenting Deputies yn Llundain. Tybed a wyddai'r Comisiynydd Lingen, Eglwyswr rhonc newydd ddod o Rydychen, fod ei gynorthwywr yn Anghydffurfiwr mor drwm, yn Galfinydd mor selog? Weithiau teimlir fod Morris yn tueddu i anwybyddu ffeithiau er mwyn ymddangos yn amhleidiol. Ac yntau y fath Fethodus ac yn dod o'r ardal, cwta iawn yw ei werthfawr ogiad o ysgolion Sul Methodistaidd Merthyr a Dowlais. Y mae'n wir fod Lingen wedi dweud yn blaen na fedrai ef a'i gynorthwywyr ymweled â phob ysgol, fod yn rhaid dewis. Ond gadawodd Morris Gapel Hermon allan yn gyfan gwbl, gydag ysgol Sul dros 600. Ymwelodd â'i ysgol ei hun yng Nghaepant-tywyll, a gadewir ni i ddyfalu mai ysgol gan y Methodistiaid ydoedd am fod y Rhodd Mam yn cael ei arfer yno. Beth bynnag a ddywedir, erys yn ffaith mai Morris oedd y gorau o'r cynorthwywyr, fel y prawf yn enwedig ei adroddiadau am ysgolion Sir Gaerfyrddin - llawn, siarp ar brydiau, amhleidiol bob amser.

Daeth allan o beiriau 1846-7 a'r trafodaethau â Lingen heb amharu dim ar ei anghydffurfiaeth. Yn Hanes Methodistiaeth Cymru, iii, 82 (1856) cyfeirir ato fel y blaenor adnabyddus o Bant-tywyll, ei sel a'i ffyddlondeb gyda phob achos yn gydnabyddedig gan bawb. Ni rydd Wilkins unrhyw ddyddiad i'r atgofion a glywodd gan Morris. Nid oes air o farwgoffa iddo ar dudalennau'r Drysorfa. Yr oedd yn fyw yn 1868, yn ôl Directory Slater; ac os oes coel i'w roddi ar gyfeiriad ato yng Nghofiant Dr Rowlands, yr oedd yn fyw yn 1873.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• Reports of the commissioners of inquiry into the state of education in Wales, appointed by the Committee of council on education, in pursuance of proceedings in the House of commons, on the motion of Mr. Wiliams, of March 10, 1846, for an address to the Queen, praying Her Majesty to direct an inquiry to be made into the state of education in the principality of Wales, and especially into the means afforded to the labouring classes of acquiring a knowledge of the English language (Llundain 1847), 1847, i (Carms, Glam, and Pembroke, passim)
• Bywyd y Parch. Ebenezer Richard (Llundain 1839), 121-3, 156-7
• Cofiant y diweddar Barch. William Rowlands, D.D., Utica, Efrog Newydd, yr hwn a fu yn pregethu yr Efengyl yn nghyfundeb y Trefnuddion Calfinaidd am yn agos i 41 o flynyddoedd, ac yn olygydd y 'Cyfaill' am 29 o flynyddoedd. Bu farw Hydref 27, 1866, yn 59 mlwydd oed (Efrog Newydd 1873), 45
• Charles Wilkins : The history of Merthyr Tydfil (Merthyr Tydfil 1867), (1908 ed), 507, 511

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20751836

Dyddiad cyhoeddi: 1970

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/