MUTTON, Syr PETER (1565 - 1637), barnwr a gwleidyddwr

bu farw yn Llannerch, 14 Tach 1637. Yr oedd ei dad yn dir feddiannwr gweddol gefnog yn nyffryn Clwyd y buasai ei deulu yn amlwg ym mwrdeisdref Rhuddlan am ddwy ganrif, a daeth Peter neu Piers Mutton ei hun yn un o gyfreithwyr Cymreig mwyaf amlwg y 17eg ganrif. Addysgwyd ef yn S. Alban Hall, Rhydychen, a Lincoln's Inn, a derbyniwyd ef yn fargyfreithiwr ym mis Mehefin 1594. Trwy gydol ei yrfa chwaraeodd ran bwysig ym mywyd Lincoln's Inn. Cafodd ei apwyntio'n ddarllenydd yno am dymor Hydref 1625 a bu'n geidwad y Llyfr Du. Fel cyfreithiwr ac yn ddiweddarach fel barnwr, cadwodd ei gysylltiad â Chymru. Apwyntiwyd ef yn glerc y goron yn Ninbych a Threfaldwyn (1605) ac yn dwrne i'r brenin yng Nghymru a'r Gororau cyn 1609. Urddwyd ef yn farchog yn Whitehall, 5 Mehefin 1622, ar ei benodiad i fod yn brif ustus Môn. Yr oedd eisoes yn ŵr o ddylanwad yng ngogledd Cymru. Dug ei ail briodas, ag Ellen, chwaer John Williams, esgob Lincoln, ef yn ddiamau i gysylltiad agosach â materion cenedlaethol. Yn ogystal a bod yn aelod o'r Cyngor dros Gymru, etholwyd ef yn aelod seneddol dros sir Ddinbych (1604) a sir Gaernarfon (1624). Ni wyddys am unrhyw hanesion arbennig ynglŷn â'i yrfa wleidyddol, ac eithrio un stori (a ailadroddir yn aml), am araith a wnaeth yn y Tŷ yn cynnwys gwrthddywediad ysmala cofiadwy. Hwyrach mai ail iaith oedd Saesneg iddo, oherwydd, er bod teulu ei dad yn wreiddiol o Sir Amwythig, merch y bardd a llenor Cymraeg, Gruffydd ap Ievan o Lannerch, sir Ddinbych, oedd ei fam. Enillodd ei Gymreictod enwogrwydd damweiniol iddo fel ysgrifennwr un o'r llythyron personol cyntaf yn yr iaith Gymraeg sydd wedi goroesi. Ynddo rhydd esboniad i'w fam am ei briodas fyrbwyll â geneth amddifad, gyfoethog. Perthyn rhyw gymaint o bwysigrwydd hanesyddol i'r llythyr hwn am iddo gael ei ysgrifennu mewn cyfnod pan oedd yr uchelwyr Cymreig yn cael eu Seisnigeiddio. Drwy ewyllys ei ewythr, Edward Griffith o Lannerch, a fu farw 1601, etifeddodd Mutton y rhan fwyaf o'r ystad honno, rhan a gynhwysai lyfrgell werthfawr. Drwy briodas ei unig ferch, Anne, a Robert Davies (1616 - 1666), trosglwyddwyd yr ystad i deulu Davies, Gwysaney, Sir y Fflint, a daeth y llawysgrifau a'r llyfrau yn gnewyllyn y casgliad pwysig a gysylltir ag enw Robert Davies o Lannerch (1658 - 1710); gweler teulu Davies-Cooke

Awdur

• Gwilym Arthur Usher, (1915 - 1978)

Ffynonellau

• T. A. Glenn, The family of Griffith of Garn and Plasnewydd in the County of Denbigh, as registered in the College of Arms from the beginning of the XIth Century (London 1934), 103
• W. R. Williams, The history of the Great Sessions in Wales, 1542-1830, together with the lives of the Welsh judges (Brecknock 1899), 93
• W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895), 66
• H. D. Emanuel, 'The Gwysaney Manuscripts' yn Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, vii, 326 ff
• D. Jenkins, 'Llythyr Syr Peter Mutton' yn Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, v, 220-1
• Calendar of State Papers, Domestic Series, 1603-1610, 231; 353
• B.M. Llawysgrif Harleian Manuscript yn yr Amgueddfa Brydeinig 1971
• Llawysgrifau Gwysaney yn Ll.G.C., ac yn U.C.N.W., Bangor

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q7176021

Dyddiad cyhoeddi: 1970

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/