DAVIES, GWENDOLINE ELIZABETH (1882 - 1951), casglydd celfyddydwaith a chymwynasydd

Ganwyd yn Llandinam, Trefaldwyn, 11 Chwefror 1882; ei thad Edward oedd unig fab David Davies, ' Top Sawyer '. Bu farw ei mam, Mary unig ferch Evan Jones, Trewythen, gweinidog (MC) yn 1888 ac ymhen tair blynedd fe briododd Edward ei chwaer Elizabeth (bu farw 1942).

Addysgwyd Gwen Davies a'i chwaer Margaret yn ysgol Highfield, Hendon, a thrwy deithio tramor, yn enwedig yn Ffrainc. Eu bwriad wrth brynu plasty Gregynog, ger y Drenewydd, yn fuan wedi Rhyfel Byd I oedd sefydlu canolfan gelfyddyd a chrefft i Gymru. Un grefft a ddatblygwyd, sef argraffu, a hynny i raddau pell oherwydd ynni Thomas Jones, C.H.. Rhwng 1923 ac 1942 fe gyhoeddodd Gwasg Gregynog ddau deitl a deugain mewn argraffiadau cyfyngedig; ac ymhlith y cyfrolau, llawer ohonynt yn hynod hardd eu hargraffyddiaeth a'u rhwymiad, yr oedd wyth yn Gymraeg a nifer dda o'r lleill ag iddynt gysylltiadau Cymreig. (Ni allai'r chwiorydd siarad Cymraeg.) Dechreuodd y ddwy brynu darluniau o ddifrif yn 1908, ac yn ystod y pymtheng mlynedd nesaf fe ffurfiwyd ganddynt gasgliadau nodedig, a roddwyd neu a gymynwyd bron yn gyfan i Amgueddfa Genedlaethol Cymru yng nghwrs amser. Eu cynghorwr yn eu prynu cynnar oedd Hugh Blaker (1873 - 1936), brawd eu hathrawes breifat a churadur Amgueddfa Caerfaddon ar un adeg, ac o'r gweithiau a brynwyd y mae enghreifftiau gwych anghyffredin o ddarluniau gan Corot, Millet, Cezanne, Monet a Renoir, ac o gerfluniau gan Rodin. Yr oedd Gwen Davies hefyd yn feiolinydd amatur pur fedrus ac fe aed ati yn fuan i ddatblygu bywyd cerddorol Gregynog. Wedi adeiladu ystafell gerdd fe gafwyd Frederick Rothwell i osod organ ynddi dan arolygiaeth Syr Walford Davies a oedd hefyd yn bennaf gyfrifol am y cyngherddau a gyrhaeddodd eu hanterth yn y gwyliau blynyddol o gerdd a barddoniaeth rhwng 1933 ac 1938. Yr oedd y chwiorydd yn aelodau o gôr Gregynog a ganai yn y cyngherddau hyn, ac fe fu Elgar, Holst a Vaughan Williams ynddynt fel ymwelwyr. Y ddwy chwaer oedd yn gyfrifol am y rhan fwyaf o'r cymorth ariannol a gafodd y Cyngor Cerdd Cenedlaethol, ac ymhlith derbynwyr eu rhoddion elusennol-sylweddol iawn yn aml-yr oedd llawer o sefydliadau cerddorol, cymdeithasol, meddygol ac addysgol. Yng Ngregynog, hefyd, rhoddwyd croeso i nifer o gynadleddau ar faterion y dydd, yn fynych mewn cydweithrediad â'u brawd, yr Arglwydd Davies 1af.

Yr oedd ffordd o fyw y chwiorydd, wedi ei gwreiddio mewn cefndir cadarn Calfinaidd, ymhell o fod yn gonfensiynol aristocrataidd. Hytrach yn swil a diymhongar oedd y ddwy, ac am lawer blwyddyn yr oedd dylanwad eu llysfam awdurdodol yn drwm arnynt. Ond yr oedd gan yr hynaf bersonoliaeth fwy anturus ac efallai ddychymyg mwy effro, gyda pheth hoffter at foeth ac amrywiaeth, er enghraifft ym myd garddio. Er mor ddiymhongar oeddynt yr oedd iddynt eu delfrydau, ynghyd â'r moddion a'r ewyllys i'w gwireddu.

Bu farw Gwen Davies, a grewyd yn C.H. yn 1937, yn ysbyty Radcliffe, Rhydychen, ar 3 Gorffennaf 1951, a chladdwyd ei llwch yn Llandinam.

Awdur

• Glyn Tegai Hughes

Ffynonellau

• I. Parrott, The Spiritual Pilgrims (Llandybie 1969)
• Gregynog (Caerdydd 1977)
• J. Ingamells, The Davies Collection of French Art (Caerdydd 1967)
• P. Cannon-Brookes, 'The Davies Sisters', Apollo the international magazine of the arts, 109 (1979), 205, 221-6
• Thomas Jones, The Gregynog Press. A paper read to the Double Crown Club on 7 April 1954 (London 1954)
• M. Hutchins, Printing at Gregynog (Caerdydd 1976)
• D. Harrop, A History of the Gregynog Press (1980)
• Eirene White, The Ladies of Gregynog (1985)

Darllen Pellach

• Beryl H. Griffiths, Mamwlad (Gwasg Carreg Gwalch Llanrwst 2016), tt.133-154
• Trevor Fishlock, A gift of sunlight (Llandysul 2014)
• Andrew Renton, Welsh History Month: Gwendoline and Margaret Davies helped to transform the range and quality of Wales's national art collection, Wales Online, 23 October 2015
• The Davies sisters, BBC Walesarts, 25 Ionawr 2011
• Y Chwiorydd Davies, Amgueddfa Genedlaethol Caerdydd
• The Davies sisters: Gregynog and the sisters
• The Davies Sisters at the Front in World War One
• Erthygl Wicipedia: Gwendoline Davies

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 77206262
• Wikidata: Q539515

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/