HUGHES, OWEN ('yr Arian Mawr '; bu farw 1708), twrne ym Miwmares.

Mab i Thomas Hughes o Borthllongdy drwy ei briodas ag un o ferched Maesoglan; ei wraig oedd Marged, merch y sgweier Ifan Wynn o Benllech yn Llŷn (priodi yn 1661). Am flynyddoedd cymdogaeth dda oedd rhyngddo a Bwcleaid Baron Hill; yr oedd yn dal les ar 'ferry' Abermenai, drwy eu bendith hwy; ac ef yn 1683 a ddarparodd bapurau priodas rhwng un o ferched Bwcle a John Griffith ieuanc o Gefn Amwlch. Yn yr un flwyddyn Owen Hughes oedd siryf Môn, ac yn destun cywydd tra moliannus gan Edward Morus; er y gormodiaith amlwg sydd ynddo, y mae'n agosach i'r gwir nag ystorïau anghyfrifol Angharad Llwyd. Ni ddaliodd yr heddwch â Bwcle yn hir; daeth y twrne yn faer Niwbwrch, llwyddodd i gasglu clymblaid o'r bwrdeiswyr o'i ochr drwy ailfywiogi hawliau'r hen dref honno, a chyn bod pobl Biwmares wedi deffro o'u cwsg, wele ef yn aelod seneddol dros fwrdeisdrefi Môn, a mwynhau'r fraint honno am dair blynedd (1698-1700). Crafangodd beth wmbredd o dir i'w ddwylo a chasglu peth dirfawr o arian, gymaint felly fel y bu i'w ewyllys roddi bywyd newydd mewn hen stadau, a'u gosod ar eu traed; aeth Bodfan ger Llandwrog i Lloyd Bodvel, gŵr Ann ei nith; aeth Madryn yn Llŷn i orŵyres ei chwaer Jane; a bu teulu Llysdulas ym Môn yn dra dyledus i'r ffaith fod mam y sgweier William Lewis yn nith arall i Owen Hughes.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• J. E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Carnarvonshire Families (1914), 116, 176-7, 272
• Angharad Llwyd, A History of the Island of Mona, or Anglesey including an account of its natural productions, Druidical antiquities, lives of eminent men, the customs of the court of the ancient welsh princes, etc. :being the prize essay to which was adjudged the first premium at the Royal Beaumaris Eisteddfod, held in the month of August, 1832 (Rhuthin 1833), 143-4
• W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895), 11
• Llawysgrifau Henblas yn Llyfrgell Coleg y Gogledd, Bangor 1-4, 91-9, 103-10
• Llawysgrifau Garthewin yng Ngholeg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor, 1986-94
• Trafodion Cymdeithas Hynafiaethwyr a Naturiaethwyr Môn, 1943, 23-4, 26-8

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20734073

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/