ITHEL DDU (fl. c. 1300-40), bardd

Yn ôl pob tebyg brodor o Fôn. Dywed Iolo Goch ei fod o wlad Meilyr, er ei fod yn ei gysylltu hefyd â Llŷn ac Ynys Enlli. Gelwir ef yn fardd enwog gan Iolo, ond yr unig dystiolaeth sydd gennym ynglŷn â'r dyfarniad hwn yw un cywydd a ddigwydd mewn dwy lawysgrif, Peniarth MS 77 (441) a Peniarth MS 78 (135). Ymddengys nad bardd proffesyddol mohono, ond yn hytrach gŵr a honnai fod yn sgweiar, a garai hela a chwmnïaeth (yn ôl Iolo), ac a oedd, fel eraill o'i ddosbarth, yn noddwr beirdd. Ef (yn ôl Iolo ei hun) a roddodd orchymyn i Iolo Goch i gyfansoddi'r cywydd gogan ffiaidd yn ymosod ar fam y bardd Gruffudd Gryg, a argraffwyd gan Charles Ashton yn ei argraffiad o waith Iolo (rhif xl). Gweler ymhellach yr erthygl ar Gruffudd. Ni ellir derbyn fel tystiolaeth hanesyddol y farwnad a ganodd Iolo i Ithel yn tybio ei fod wedi marw ar ynys Enlli - wedi ei lofruddio - fel yr awgrymir, gan Gruffudd Gryg. Ymddengys yn sicr mai cellweirus yw'r darn hwn, fel y cywydd gogan a nodwyd uchod.

Awdur

• Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)

Ffynonellau

• Archifau LlGC: Peniarth MS 77: Barddoniaeth Lewis Glyn Cothi (441)
• Archifau LlGC: Peniarth MS 78: Barddoniaeth (135)
• H. Lewis, Thomas Roberts, Ifor Williams (goln), Cywyddau Iolo Goch ac Eraill, 1350–1450 (Bangor 1925), liv-lvi, 652
• Cymru yn hanesyddol, parthedegol, a bywgraphyddol (1875)
• J. Davies, Antiquæ linguæ Britannicæ et linguæ Latinæ, dictionarium duplex (1632)
• Edward Jones, Musical and poetical relicks of the Welsh bards (London 1784)
• 'Gweirydd ap Rhys,' Hanes Llenyddiaeth Gymreig, 1300–1650 (1885)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Ithel Ddu

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q13129286

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/