Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Ganwyd mae'n debyg, yng Nghaerfyrddin, yn 1789 yn ôl carreg ei fedd, ond yn 1791 ar ei air ef ei hunan (Bed. Deheubarth, 443); collodd ei dad yn 1800. Bedyddiwyd ef gan Titus Lewis, Chwefror 1804; dechreuodd bregethu yn 1811. Tua diwedd 1812 aeth i Ferthyr Tydfil i swyddfa argraffu; yn ei sêl i sefydlu achos Saesneg yno (gweler dan Evans, Henry), esgeulusodd ei waith a chollodd ei le. Derbyniwyd ef i athrofa'r Fenni yn Hydref 1813, a bu yno hyd ddiwedd 1815 neu ddechrau 1816; gwnaeth yn rhagorol yn ei arholiadau a bu wedyn yn casglu at yr athrofa. Ar ddydd Calan, 1817, yn Nhabernacl Caerfyrddin, urddwyd ef yn weinidog teithiol; bu wrthi yn sir Henffordd hyd ddiwedd 1819 efallai; erbyn 1822 yr oedd yn Derbyshire, hyd 1828. Yn Awst 1828 sefydlodd eglwys Saesneg yn Abersychan; tua Chwefror 1830 aeth i eglwys Saesneg Bethania yn Hwlffordd. Ni bu'n hapus yno, ac ymadawodd tua diwedd 1832, pan aeth i eglwys (Gymraeg?) Pithay ym Mryste; ond o 1834 bu heb ofalaeth am flynyddoedd, gan fyw yng Nghaerfyrddin; clywir amdano'n pregethu mewn cymanfaoedd, yn y Gogledd a'r De, yn 1835-6.
Yn 1836 dechreuodd deithio i gasglu defnyddiau at sgrifennu hanes ei enwad yn y Deheudir; ymddangosodd y rhan gyntaf o'r gwaith ym Medi 1837 a chwplawyd ef yn Ebrill 1839. Ond yn herwydd tlodi'r awdur, a'i siomi gan y sawl a addawsai brynu'r llyfr, ni allai dalu i'r argraffydd, a charcharwyd ef yng Nghaerfyrddin am y ddyled - yr oedd yng ngharchar ddechrau Chwefror 1840, ond ni wyddys pa gyhyd y bu yno. Ar ei ryddhad, sefydlwyd ef yn weinidog eglwys Saesneg Rhymni; yno y bu farw 26 Gorffennaf 1841, a'i gladdu ym mynwent y Bedyddwyr yn Nhredegar. Gadawodd weddw ac amryw blant, mewn amgylchiadau cyfyng.
Nid am ei ysgrifau yn Y Greal, na'i farwnad i Samuel Breeze, y cofir y gŵr adfydus hwn, eithr am ei Hanes y Bedyddwyr yn Neheubarth Cymru, 852 tudalen. Beirniadwyd y gwaith hwn yn llym, o'i ymddangosiad hyd heddiw. Ar wahân i ansadrwydd rhai o'i ffynonellau, y mae'n aml yn anodd iawn cael hyd i bethau ynddo, yn herwydd arfer fynych David Jones o daflu dros ei ysgwydd megis, dan bennawd eglwys A, wybodaeth bwysig am eglwys B; ac wrth raid, y mae'r manylion bywgraffyddol (e.e. amdano ef ei hunan) ar chwâl drwy'r llyfr, heb fynegai i'n galluogi i ddilyn gyrfa gweinidog yn hwylus o'i dechrau i'w diwedd. Eto i gyd, y mae'r llyfr yn gwbl anhepgor i'r sawl a fyn astudio ei bwnc. Hyd at 1788, mae'n wir, nid yw'n fawr mwy nag ailadroddiad o Joshua Thomas, ond hwn yw'r unig lyfr cyffredinol ar hanes yr enwad yn y Deheudir yn yr hanner canrif dilynol.
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.