JONES, MORGAN HUGH (1873 - 1930), hanesydd, a gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd

Ganwyd 26 Ebrill 1873 yn Nhreherbert; yng Ngheredigion yr oedd gwreiddiau ei deulu. Bu yn yr ysgol (ac yn ddisgybl-athro) yno dan M. O. Jones, gŵr y soniai amdano â'r parch dyfnaf ar hyd ei oes. Athro, yn wir, a fu ef bob amser; fel athro y pregethai, a threfnusrwydd athro da a welir yn ei ysgrifeniadau. Dechreuodd bregethu yn 1892, ac yn 1897 aeth i Drefeca; wedyn (1897-1900) bu yng Ngholeg Aberystwyth, a graddiodd yn 1900 gydag anrhydedd mewn Cymraeg. Ei fwriad ar y pryd oedd dal ymlaen i astudio Cymraeg; ymddiddorai hefyd mewn hynafiaethau. Galwyd ef i fugeilio yn Abercynon (ordeiniwyd ef yn 1902), ond yn 1903 symudodd i Heol-y-dŵr, Caerfyrddin, a bu yno hyd 1906; priododd ferch i John Wyndham Lewis, un o'i ragflaenwyr yn yr ofalaeth; bu ganddo hefyd ran (1905) yng nghychwyniad Cymdeithas Hynafiaethol sir Gaerfyrddin - efe oedd ei hysgrifennydd cyntaf, a golygodd ei Thrafodion am 21 mlynedd. Ond gadawodd y dref yn 1906 i fod yn un o athrawon yr ysgol ragbaratoi yn Nhrefeca, a bu yno hyd 1909. Yn ôl ei dystiolaeth ef ei hunan, y cyfnod byr hwn a newidiodd gwrs ei fywyd. Rhoddwyd arno ofal y gist y cedwid papurau Trefeca ynddi, a dechreuodd yntau fynd i'w pennau. Hyd yn oed pan symudodd i ofalaeth Jerusalem, Ton (Ystradyfodwg), yn 1909, ni phallodd y diddordeb hwn. Yn 1914, penodwyd ef yn ysgrifennydd Pwyllgor Hanes y Methodistiaid Calfinaidd; canlyniad hyn fu cychwyn y Gymdeithas Hanes (1916) a'i Chylchgrawn; bu'n cydolygu hwnnw (gyda J. H. Davies a Richard Bennett) am bedair blynedd, ac o 1920 hyd ei farwolaeth ef oedd yr unig olygydd. Yn 1920 gadawodd y Ton am ofalaeth Penllwyn, i fod yn nes at y llawysgrifau, a oedd bellach yn Aberystwyth; ac yn 1922 traddododd ei ' Ddarlith Davies '; ei theitl oedd The Trevecka Letters : yn 1932 (wedi ei farw) cyhoeddwyd cyfrol dan y teitl hwnnw, yn cynnwys math o 'brolegomena' i astudiaeth y llythyrau, rhestr fanwl ohonynt, a phenodau'n dangos y goleuni a deflid ganddynt ar hanes gwahanol agweddau ar Fethodistiaeth. Yr oedd wedi cynnig cynnwys y llyfr i arholwyr y Brifysgol am y radd o Ph.D., a roddwyd iddo yn 1929. Dychwelodd yn 1929 i'w hen ofalaeth yn Heol-y-dŵr, Caerfyrddin, ond bu farw yno 5 Mai 1930.

Ni wnaeth neb un fwy cymwynas i haneswyr Methodistiaeth Cymru nag a wnaeth M. H. Jones. Yr oedd hyd yn oed ei gyfyngiadau'n werthfawr - buasai gŵr o 'athrylith' fwy ac o ddychymyg bywiocach wedi ffoi o ŵydd y pentyrrau o bapurau a gedwid gynt (yn ddiofal i'w ryfeddu) yn Nhrefeca. Ond bodlonodd ef i gopïo, i restru, i gasglu enwau a dyddiadau a mân ffeithiau; ac yr oedd ei wastadrwydd, ei drefnusrwydd, ei fanylder, ei amynedd diderfyn, yn ei gymhwyso bron yn wyrthiol at y gwaith. Y mae ei restr o'r llythyrau, ei Itinerary fanwl o symudiadau Howel Harris, ei gyfraniadau i lyfryddiaeth Methodistiaeth, wedi arbed amser dirfawr, a llafur caled, i'w olynwyr. Wrth edrych ar restr hir ei gyfraniadau i'r Cylchgrawn Hanes, ac ar yr un pryd i Drafodion Cymdeithas Hanes sir Gaerfyrddin, y mae'n anodd sylweddoli iddo fod ar hyd yr amser yn weinidog gweithgar ac yn hyrwyddwr dyfal i welliannau yn nhrefn ac addysg yr ysgolion Sul. Ar ddiwedd y gyfrol The Trevecka Letters, 307-10, ceir rhestr o'i ysgrifau i gyfnodolion misol a chwarterol, ond ni cheisiwyd rhestru ei gyfraniadau mynych i'r Wasg wythnosol.

Awdur

• Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)

Ffynonellau

• Adnabyddiaeth bersonol
• casglwyd y dyddiadau o wahanol ffynonellau

Gweithiau

• M. H. Jones, 'Howell Harris, Citizen and Patriot,' Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1908-9, 188-236
• M. H. Jones, Howell Harris (Aberafon 1912)
• M. H. Jones, The Trevecka Letters, or the unpublished MSS. correspondence of Howell Harris and his contemporaries (1932)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 307456844
• Wikidata: Q20733946

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/