PAUL AURELIAN, sant, fl. ddiwedd y 5ed ganrif

Gorffennwyd 'buchedd' y sant hwn yn 884 gan Wrmonoc, mynach o Landévennec yn Llydaw, a diogelir hi mewn dwy lawysgrif gynnar; cyhoeddwyd testun y naill yn y Rev. Celt, a'r llall yn Anal. Boll. Rhennir y 'fuchedd' yn ddau lyfr. Yn Llyfr i, lle ceir disgrifiad o fywyd Paul yn Neheubarth Cymru, dywedir mai mab oedd Paul, a gyfenwid Aurelian, i bendefig o'r enw Perphirius, a'i fod yn frodor o Benychen yn ne-ddwyrain Morgannwg. Trigai Paul a'i wyth brawd mewn ardal a elwid 'Brehant Dincat,' yr un, medd Doble, â Llanymddyfri (neu Llandingat). Danfonwyd ef yn ieuanc iawn gan ei rieni i ysgol Illtud Sant, lle yr oedd Dewi, Samson, a Gildas yn gyd-efrydwyr iddo. Pan oedd yn 16 oed, gadawodd Paul fynachlog Illtud i fyw fel meudwy mewn unigrwydd yn Llanddeusant, lle yr ordeiniwyd ef yn offeiriad gan esgob nas enwir. Ymhen amser, gadawodd ei encilfa, ac ar gais y brenin Marc, brenin yng Nghernyw yn ôl pob tebyg, aeth i 'Gaer Banhed,' lle y llafuriodd i sefydlu Cristnogaeth. Gadawodd y frenhiniaeth hon hefyd ar ôl ychydig, ac arhosodd am ysbaid fer yng nghartrefle ei chwaer Sitofolla, hyd nes iddo symud i Lydaw. Sonia yr ail lyfr am waith Paul yn Llydaw. Yno, esgobaeth St. Pol-de-Léon oedd ei brif sefydliad. Bu farw ar ynys Batz wedi cyrraedd oedran mawr. Er fod Wrmonoc yn honni fod ei ysgrifeniadau yn seiliedig ar 'fuchedd' flaenorol, nid yw'n debyg iddo ddod o hyd i ryw lawer o'i ddefnyddiau ar gyfer Llyfr I o'r ffynhonnell honno. Cysylltu Paul Sant â'r 'Poul Pennichen' y cyfeirir ato ym 'Muchedd Cadog Sant' sydd yn cyfrif am y disgrifiad o Baul Sant fel brodor o Benychen. Ymhellach, y syniad mai yr un oedd Paul Sant â Phaulinus Sir Gaerfyrddin a barodd i Wrmonoc gysylltu â Phaul Sant y traddodiadau o ardal Llanymddyfri a berthynai i'r sant Cymreig. Ym 'Muchedd Illtud Sant' (Peniarth MS 11 ) ac yn fersiwn Rhuys o 'Fuchedd Gildas Sant' (Peniarth MS 3 ) enwir Paul fel disgybl i Illtud Sant. Nodir dau ddiwrnod, sef 12 Mawrth a 10 Hydref, fel ei ddydd gŵyl.

Awdur

• Hywel David Emanuel, (1921 - 1970)

Ffynonellau

• Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, iv, 75-86
• Revue Celtique (1870–1934), v, 413-60
• Analecta Bollandiana, i, 208-58
• Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae (Caerdydd 1944), 208
• Hugh Williams, Gildae De excidio Britanniae fragmenta, Liber de paenitentia, accedit et Lorica Gildae / Gildas The ruin of Britain, fragments from lost letters, The penitential, together with the Lorica of Gildas, 328
• Le Grand, Les vies des Saints de la Bretagne-Armorique (1837), 98-115
• Duine, Memento des sources hagiographiques del'histoire de Bretagne (1918), 58-61
• G. H. Doble, Saint Paul of Léon a Welsh Saints Series Saint Paulinus of Wales. A recent discovery about the founder of St-Pol-de-Leon (1942)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Paulinus Aurelianus

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 77178334
• Wikidata: Q634405

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/