REES, ABRAHAM (1743 - 1825), gwyddoniadurwr

Ganwyd yn 1743 yn nhŷ capel yr Annibynwyr, Llanbrynmair, mab y Parch. Lewis Rees ac Esther Penry. (Yn ei erthygl ar John Penry yn ei Cyclopaedia dywed Rees : ' The editor of this Cyclopaedia traces his genealogy, by the maternal branch, to the family of Mr. Penry. ') Bu am gyfnod cyn 1753 ym Mhencerrig, Llanelwedd, gyda John Evans, tiwtor preifat Thomas Jones, yr arlunydd (1742 - 1803). Cafodd ei addysg yn yr ysgol a gedwid yn Llanfyllin gan Dr. Jenkin Jenkins. Yn ôl Thomas Jones a fu'n gyd-ddisgybl ag ef yn Llanfyllin yn 1758 yr oedd yn 'deeply engaged in Hebrew, Algebra, Logarithms and Fluxions' - ac yntau'n 15 mlwydd oed!

Yn 1759 aeth Rees i academi Coward, gan ddyfod yn athro mewn mathemateg a diwinyddiaeth naturiol yn ei hen goleg yn 1762, a dal y swydd hefyd wedi i'r academi symud i Hoxton a hyd y daeth yr academi i ben pan ymddiswyddodd ef yn 1785. Ar 31 Ionawr 1775 cafodd D.D. gan Brifysgol Edinburgh. Yn ddiweddarach, 1786-96, bu'n athro Hebraeg a mathemateg yn y New College (byr ei hoedl), Hackney.

Yn y cyfamser buasai'n weinidog eglwys Bresbyteraidd S. Thomas yn Southwark (1768-83) a'r gynulleidfa yn Old Jewry (1783 hyd ei farwolaeth) yr adeiladwyd tŷ cwrdd newydd iddi yn Jewin Street yn 1809. Dywedir mai ef oedd yr olaf o weinidogion anghydffurfiol Llundain i wisgo wig wrth wasanaethu. Daliodd ei gysylltiad â Chymru trwy fynychu cymanfaoedd yr Annibynwyr a phregethu yn Gymraeg.

Golygodd Rees argraffiad, wedi ei helaethu, 1781-6, mewn pedair cyfrol, cwarto, o Chambers's Encyclopaedia; yn gydnabyddiaeth am y gwaith hwn etholwyd ef yn F.R.S. yn 1786. Wedi hynny dug allan waith llawer mwy cynhwysfawr, The New Cyclopaedia, a ymddangosodd mewn 45 o gyfrolau, cwarto, rhwng 1802 ac 1820, llawer ohono wedi ei ysgrifennu ganddo ef ei hunan. Yn Ariad o ran ei ddiwinyddiaeth, cadwodd ei ddiddordeb yn Anghydffurfiaeth Cymru. Trwy ei fod yn llywydd y ' Presbyterian Board,' yn un o ymddiriedolwyr cronfa Dr. Williams, yn weinyddwr y 'regium donum,' ac yn gyfrwng y deuai rhoddion preifat trwyddo, bu'n abl i roddi llawer o gymorth i weinidogion anghenus yng Nghymru. Bu farw yn Finsbury, 9 Mehefin 1825, a chladdwyd ef yng nghladdfa Bunhill Fields.

Awduron

• Yr Athro Emeritus David Williams, (1900 - 1978)
• Dr Llewelyn Gwyn Chambers

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography, gyda llyfryddiaeth
• gwerthfawrogiad ohono yn Public Characters of 1801-2 (London 1801-2), 549-75
• marw-goffa y The Gentleman's Magazine, 1825, ii, 181-4
• Robert Williams, Enwogion Cymru. A Biographical Dictionary of Eminent Welshmen (1852)
• R. Williams, Montgomeryshire Worthies (1894)
• A. P. Oppé (gol.), 'Memoirs of Thomas Jones, Penkerrig, Radnorshire', Annual Volume of the Walpole Society, 32 (1951), 4
• S. Rees yn Cymru (O.M.E.), 25 (1903), 217

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Abraham Rees

Delweddau

• John Opie, John Thomson, Abraham Rees
• National Portrait Gallery: Abraham Rees

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 76753602
• Wikidata: Q922838

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/