ELIAS, JOHN (1774 - 1841), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd

Nid oes sicrwydd am ddyddiad ei eni, ond bedyddiwyd ef 6 Mai 1774, mab Elias a Jane Jones, Brynllwyn (neu Crynllwyn) bach, Abererch, ger Pwllheli. Yr oedd yn frawd i David Elias (1790 - 1856). Cafodd fagwraeth grefyddol gan ei daid, John Elias, a phan ddechreuodd bregethu mabwysiadodd enw ei daid. Derbyniwyd ef yn bregethwr Nadolig 1794 ac yn fuan dechreuodd ei glod fel pregethwr ymledu, a bu ar deithiau pregethu trwy siroedd y Gogledd, Lerpwl, Manchester, a'r De. Bu am gwrs byr o addysg yn ysgol Evan Richardson, Caernarfon. Ar 22 Chwefror 1799 priododd Elizabeth, ferch Richard Broadhead, Tre'r Gof, Cemmaes, Môn, a symudodd i Fôn i fyw, gan ymgartrefu yn Llanfechell ger Cemmaes, lle y cadwai ei briod fasnach. Ordeiniwyd ef yn weinidog yn 1811. Bu iddynt bedwar o blant ond bu dau farw'n ieuanc. Bu ei briod farw 2 Ebrill 1828. Ymhen dwy flynedd priododd weddw Syr John Bulkeley, Presaddfed, Bodedern; ei henw morwynol oedd Ann Williams o Aberffraw, merch o amgylchiadau cyffredin. Symudodd wedi hyn i'r Fron, Llangefni, ac yno y bu farw 8 Mehefin 1841. Claddwyd ef 15 Mehefin yn Llanfaes, ger Beaumaris.

Fel pregethwr, efe oedd y mwyaf poblogaidd a nerthol yn ei ddydd yng Nghymru. Meddai argyhoeddiadau dyfnion o wirioneddau'r efengyl, cydnabyddiaeth drylwyr â'r Ysgrythurau (heb rithyn o amheuaeth am eu hanffaeledigrwydd llythrennol), a gallu rhesymegol cryf i'w defnyddio at bwrpas ei bregethu. Meddai hefyd ddychymyg byw, gallu areithyddol digyffelyb, wyneb cryf, a llais nerthol. Wrth bregethu trethai holl adnoddau ei feddwl a'i gorff, gan wneud defnydd effeithiol o'i freichiau ac yn arbennig ei fys blaenaf; ac oherwydd gwres a thanbeidrwydd ei ysbryd a'i ddifrifwch mawr, câi ddylanwad rhyfeddol ar ei wrandawyr. Oherwydd ei boblogrwydd fel pregethwr a'i ddoniau areithyddol dihafal, daeth yn arweinydd amlwg yng nghyfundeb y Methodistiaid Calfinaidd, ac am ei fod yn ŵr o ewyllys gref, meddwl annhyblyg, a natur dra-arglwyddiaethol, ni ellid yn hawdd ei wrthwynebu. Coleddai syniadau Uchel-Galfinaidd am Etholedigaeth ac Iawn Crist. Ar un adeg dysgai'r syniad o Iawn Cyd-bwys, sef mai dros yr etholedigion yn unig y bu Crist farw, a gwrthwynebai rai fel Thomas Jones (Dinbych), a John Jones (Talsarn) a goleddai syniadau ehangach.

Bu iddo ran amlwg yn ffurfiad y Gyffes Ffydd (1823) a'r weithred gyfansoddiadol a gorfforai bob eiddo (megis capelau) yn eiddo y cyfundeb, ac ar ei anogaeth ef clymwyd yr hawl hon wrth gred yn llythyren fanwl y Gyffes. Fel gwleidydd hefyd, ceidwadol ydoedd, a gwrthwynebai bob mudiad yng nghyfeiriad rhyddid, e.e. mesur rhyddfreiniad y Pabyddion a'r Mesur Diwygiadol (Reform Bill) 1832. Galwai gefnogwyr y Mesurau hyn yn 'wrthryfelwyr,' tra y galwai rhai o'i wrthwynebwyr yntau 'Y Pab o Fôn.' Hyd ddiwedd ei oes, edrychai ar y syniad o 'iaith y werin yn llais Duw' fel arwydd o anffyddiaeth. Fel diwygiwr cymdeithasol, dygai fawr sêl dros ddirwest a phurdeb, a thrwy ei bregethu nerthol bu'n foddion i roi i lawr lawer o arferion isel a llygredig megis gwylmabsantau, ffeiriau cyflogi ar y Sul, etc. Bu'n gefnogwr eiddgar i Gymdeithas y Beiblau, gan deithio llawer i sefydlu canghennau ohoni, ac i Gymdeithas Genhadol Llundain.

Er ei geidwadaeth, ceir ef yn niwedd ei oes yn galw am well addysg i'r weinidogaeth, a chefnogodd waith Lewis Edwards yn agor Coleg y Bala i'r pwrpas hwn (1837).

Awdur

• Y Parchedig John Edward Hughes, (1879 - 1959)

Ffynonellau

• W. Pritchard, John Elias a'i Oes (Caernarfon 1911)
• Owen Thomas, Cofiant y Parchedig John Jones, Talsarn: mewn cysylltiad a hanes duwinyddiaeth a phregethu Cymru (Wrexham 1874)
• R. T. Jenkins, Hanes Cymru yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg, Cyfrol 1, 1789-1843 (Caerdydd 1933)

Darllen Pellach

• J. Morgan Jones a W. Morgan, Y Tadau Methodistaidd (1895-1897), ii, 410-485
• Edward Morgan, A memoir of the Rev. John Elias, of Anglesea (Liverpool 1844)
• Edward Morgan, Valuable letters, essays, and other papers of the late Reverend John Elias, of Anglesea (Carnarvon 1847)
• M. R. Ellis, Galarnad er coffadwriaeth am y Parchedig John Elias, Mon, yr hwn a fu farw Mehefin, 9fed 1841, yn 67 mlwydd oed; wedi pregethu Iesu yn Geidwad, am 48 mlynedd (Llanrwst 1841?)
• John Elias, The Christian standard: the monthly magazine of the Cardiff Evangelistic movement, Vol. I, no.11, May 1892
• John Roberts, John Jones, Cofiant y Parchedig John Elias, o Fôn (Liverpool 1850)
• David Owen, Eliasia; neu Rai sylwadau ar gymeriad areithyddol a phregethwriaethol y diweddar Barchedig John Elias (Merthyr Tydfil 1844)
• Owen Jones, Some of the great preachers of Wales (London 1885)
• Richard Parry ('Gwalchmai'), Adgofion am John Elias (Dinbych 1903)
• Erthygl Wicipedia: John Elias

Delweddau

• Hugh Jones, William Roos, Revd. John Elias
• William Roos, Revd. John Elias
• William Oakley Burgess, John Elias
• Samuel Bellin, Revd. John Elias, late of Anglesea
• Hugh Hughes, Y Parch[edi]g John Elias, o Fon
• Ap Caledfryn, Tri chedyrn Cymru y Parchedigion John Elias o Fôn 1774-1841; Christmas Evans 1776-1838; W. Williams o'r Wern 1781-1840

Gweithiau

• John Elias, Cofiant o fywyd a marwolaeth y diweddar Mr. Robert Jones, Dinas, gynt o Roslan, Sir Gaernarfon, pregethwr yr efengyl yn mhlith y Trefnyddion Calfinaidd, yr hwn a fu farw Ebrill 18, 1829, yn y 84 flwyddyn o'i oed a'r 60fed o'i weinidogaeth at yr hyn y chwanegwyd pigion o'i lythyrau ac o'i waith prydyddol; ynghyd â llythyr ato oddiwrth y diweddar Barch. T. Charles, Bala (Llanrwst 1834)
• John Elias, Teyrnged i goffadwriaeth brenin rhinweddol. Sylwedd pregeth a bregethwyd ar yr achlysur o farwolaeth Ei Fawrhydi ein grasusaf Frenin George y Trydydd; yr hwn a fu farw Ionawr 29, 1820, yn yr 82fed flwyddyn o'i oed a'r 60fed o'i deyrnasiad (Bala 1820)
• John Elias, Buddioldeb yr iau i bobl ieuaingc; neu Bregeth ar Galar. 3. 27 (Dinbych 1819)
• John Elias, Traethawd ar y Sabboth: yn yr hwn yr ystyrir I. moesoldeb y gorchymyn, II. newidiad y diwrnod dan yr oruchwyliaeth newydd, III. sancteiddiad y Sabboth; ynghyd ag amryw annogaethau a chyfarwyddiadau i'w sancteiddio ef (Aberystwyth 1819)
• John Elias, Mawr ddrwg y pechod o ymgaledu o dan freintiau crefyddol: sef, sylwedd pregeth, a draddodwyd y'Nghymdeithasfa Llanrwst, Rhagfyr 28, 1827, gyda chwanegiad (Llanrwst 1828)
• James Hughes, John Elias, Cofiant byr o fuchedd a marwolaeth Thomas Davies, o'r Tir Newydd, plwyf Cegidfa, swydd Drefaldwyn, yr hwn a fu farw Ebrill 18, 1827, yn 23 oed: at yr hyn y chwanegwyd, pigion o rai o'i lythyrau, ynghyd â sylwedd pregeth, a draddodwyd gan y Parch. John Elias, yn Jewin Street, Llundain, ar yr achlysur o'i farwolaeth (Llundain 1827)
• John Elias, John Hughes, Nodiadau amryw o bregethau y diweddar Barch. John Elias, Môn (Caernarfon c.1850)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 21696246
• Wikidata: Q6231573

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/