LEWYS MORGANNWG (fl. 1520-65), enw barddonol Llywelyn ap Rhisiart, 'Pencerdd y Tair Talaith' ac un o brif feirdd hanes Morgannwg
Ffugenw: LEWYS MORGANNWG
Rhiant: Rhisiart ap Rhys Brydydd
Rhyw: Gwryw
Galwedigaeth: 'Pencerdd y Tair Talaith' ac un o brif feirdd hanes Morgannwg
Maes gweithgaredd: Hanes a Diwylliant; Barddoniaeth
Awdur: Evan John Saunders
Brodor o Fro Morgannwg ydoedd a'i gartref yn Llanilltud Fawr. Yng nghastell cyfagos Llanddunod y trigai Syr Edward Stradling, ei noddwr cyntaf, ac yr oedd ei gyfaill Iorwerth Fynglwyd yn byw yn yr un fro. Mewn marwnad iddo, cydnebydd mai Tudur Aled fu ei athro barddonol, a chynganeddai'n gywrain a gorchestol yn unol â rheolau enwog ei feistr. Fel un o'r beirdd olaf, os nad yr olaf, i ganu yn y ffydd Gatholig, y mae inni ddiddordeb neilltuol yn ei ganiadau crefyddol. Canodd yn ddefosiynol iawn i'r Grog yn Llanfaes a Llangynwyd, a hefyd i'r Wyry Fair o Benrhys pan oedd Penrhys yn gyrchle i filoedd o bererinion. Am fod canu i fuchedd y saint yn draddodiadol ymhlith penceirddiaid, gwnaeth yntau gerdd i Illtyd, nawdd-sant ei fro enedigol. Ond i Leision abad olaf Nedd y cyflwynodd ei awdl fawr sy'n cynnwys pedwar mesur ar hugain a darlun byw cyfamserol o'r fynachlog yn ei gogoniant.
Y mae gwerth eithriadol i'r hanesydd yng nghaniadau Lewys Morgannwg i'w noddwyr lluosog, am ei fod yn gyfoes â chyfnod y cyfnewidiadau chwyldroadol yn hanes crefydd, cyfraith, a chymdeithas. Fel bardd yr Herbertiaid daeth i gysylltiad agos â'r teulu a lanwodd y mwyafrif o'r swyddau pwysig o dan y gyfundrefn newydd. Yn ei gerddi iddynt hawdd canfod y swyn a oedd yn y Llys yn Llundain i noddwyr llên a diwylliant Cymru, a bod buddiannau'r pendefigion yn cael eu clymu'n dynn wrth yr orsedd trwy swyddau a meddiannau mynachlogydd. Mewn marwnad i Rys ap Siôn o Lyn Nedd clywir sŵn gwrthwynebiad i'r dylanwadau Seisnig a oedd yn graddol ymlusgo dros Forgannwg a Gwent.
Awdur
- Evan John Saunders
- Hopkin-James a T. C. Evans ('Cadrawd'), Hen Gwndidau, Carolau, a Chywyddau (1910)
- 'Gweithiau Lewys Morgannwg' gan E. J. Saunders (heb eu cyhoeddi)
- Llawysgrifau Peniarth yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth 60, 64, 66, 76, 77, 80, 83, 96, 97, 99, 100, 101, 103, 112, 114, 119, 121, 132
- Llawysgrifau Mostyn yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth 129, 145, 146, 148
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 6: Poetry by Dafydd ap Gwilym, &c.
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 7: The poetrical works of Lewis Glyn Cothi, Ieuan Brechfa and others
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 30: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 35: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 40: Poetry in praise of Gruffydd Dwnn
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 47: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 55: Poetry, vocabulary, Dafydd Ddu's Grammar, &c.
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 122: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 123: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 124: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 133: Poetry
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 134: Y Llyfr Hir o'r Mwythig
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 135: Poetry, prophecies, &c
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 148: Copies from the Red Book of Hergest
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 163: Poetry and prophecies
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 164: Poetry, biblical history, &c.
- Archifau LlGC: Llanstephan MS 165: Poetry
- Jesus College Manuscripts 12, 15, 17
- Cardiff Manuscripts 7, 18, 19, 20, 26, 27, 63, 83, 84
- G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (1948) (mynegai)
Ffynonellau
- Erthygl Wicipedia: Lewys Morgannwg
Darllen Pellach
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/