LEWYS MORGANNWG (fl. 1520-65), enw barddonol Llywelyn ap Rhisiart, ‘Pencerdd y Tair Talaith’ ac un o brif feirdd hanes Morgannwg

Brodor o Fro Morgannwg ydoedd a'i gartref yn Llanilltud Fawr. Yng nghastell cyfagos Llanddunod y trigai Syr Edward Stradling, ei noddwr cyntaf, ac yr oedd ei gyfaill Iorwerth Fynglwyd yn byw yn yr un fro. Mewn marwnad iddo, cydnebydd mai Tudur Aled fu ei athro barddonol, a chynganeddai'n gywrain a gorchestol yn unol â rheolau enwog ei feistr. Fel un o'r beirdd olaf, os nad yr olaf, i ganu yn y ffydd Gatholig, y mae inni ddiddordeb neilltuol yn ei ganiadau crefyddol. Canodd yn ddefosiynol iawn i'r Grog yn Llanfaes a Llangynwyd, a hefyd i'r Wyry Fair o Benrhys pan oedd Penrhys yn gyrchle i filoedd o bererinion. Am fod canu i fuchedd y saint yn draddodiadol ymhlith penceirddiaid, gwnaeth yntau gerdd i Illtyd, nawdd-sant ei fro enedigol. Ond i Leision abad olaf Nedd y cyflwynodd ei awdl fawr sy'n cynnwys pedwar mesur ar hugain a darlun byw cyfamserol o'r fynachlog yn ei gogoniant.

Y mae gwerth eithriadol i'r hanesydd yng nghaniadau Lewys Morgannwg i'w noddwyr lluosog, am ei fod yn gyfoes â chyfnod y cyfnewidiadau chwyldroadol yn hanes crefydd, cyfraith, a chymdeithas. Fel bardd yr Herbertiaid daeth i gysylltiad agos â'r teulu a lanwodd y mwyafrif o'r swyddau pwysig o dan y gyfundrefn newydd. Yn ei gerddi iddynt hawdd canfod y swyn a oedd yn y Llys yn Llundain i noddwyr llên a diwylliant Cymru, a bod buddiannau'r pendefigion yn cael eu clymu'n dynn wrth yr orsedd trwy swyddau a meddiannau mynachlogydd. Mewn marwnad i Rys ap Siôn o Lyn Nedd clywir sŵn gwrthwynebiad i'r dylanwadau Seisnig a oedd yn graddol ymlusgo dros Forgannwg a Gwent.

Awdur

• Evan John Saunders, Bargoed

Ffynonellau

• Hopkin-James a T. C. Evans (‘Cadrawd’), Hen Gwndidau, Carolau, a Chywyddau (1910);
• ‘Gweithiau Lewys Morgannwg’ gan E. J. Saunders (heb eu cyhoeddi);
• Llawysgrifau Peniarth yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth 60, 64, 66, 76, 77, 80, 83, 96, 97, 99, 100, 101, 103, 112, 114, 119, 121, 132;
• Llawysgrifau Mostyn yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth 129, 145, 146, 148;
• Llawysgrifau Llanstephan yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth 6, 7, 30, 35, 40, 47, 55, 122, 123, 124, 133, 134, 135, 148, 163, 164, 165;
• Jesus College Manuscripts 12, 15, 17;
• Cardiff Manuscripts 7, 18, 19, 20, 26, 27, 63, 83, 84;
• G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (1948) (mynegai).

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Lewys Morgannwg

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 26791713
• Wikidata: http://www.wikidata.org/entity/Q6537492

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/