MAELGWN ap RHYS (c. 1170 - 1230), arglwydd Ceredigion

mab yr arglwydd Rhys a Gwenllian, ferch Madog ap Maredudd. Ymddengys am y tro cyntaf yng ngwarchae Dinbych-y-pysgod yn 1187; cymerth arno arwydd y groes pan fu Gerallt Gymro yn teithio trwy Gymru yn 1188. Un byr o gorffolaeth ydoedd, terfysglyd ac ymladdgar, a pharodd ei ymarweddiad gryn ofid i'w dad yn ei flynyddoedd olaf. Yr oedd yn garcharor o 1189 hyd 1194 ac yn alltud pan fu Rhys farw yn 1197. Dychwelodd gan benderfynu cael cyfran o diroedd y teulu a thrwy hynny parodd lawer o helynt ac anesmwythyd i'w frawd Gruffydd, ei elyn mwyaf ffyrnig, ac ar ôl 1201, pan fu Gruffydd farw, i'w neiaint, Rhys ac Owain. Trwy ymgynghreirio â Gwenwynwyn a'r brenin John cafodd, yn 1199, arglwyddiaeth Ceredigion, eithr cymerwyd y cymydau gogleddol oddi arno gan Lywelyn yn 1207. Ei fethiant i adennill y tir hwn wedi iddo helpu John i ennill buddugoliaeth ar Lywelyn yn 1211 a barodd iddo, y mae'n fwy na thebyg, fynd drosodd ac ymuno â phlaid Llywelyn. Gwelir, fodd bynnag, nad oedd cred Llywelyn ynddo ddim yn ddiysgog oblegid pan aethpwyd i rannu tiroedd yr arglwydd Rhys o dan nawdd Llywelyn yn 1216 cadwyd Maelgwn allan o'r holl diroedd uwchlaw afon Aeron. Bu farw yn Llannerch Aeron yn 1230; claddwyd ef yn Ystrad Fflur; a dilynwyd ef gan ei fab, Maelgwn Fychan.

Awdur

• Yr Athro Thomas Jones Pierce, (1905 - 1964)

Ffynonellau

• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. I
• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. II

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Maelgwn ap Rhys

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q3399393

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/