REES, RICE (1804 - 1839), clerigwr ac ysgolhaig

Ganwyd 31 Mawrth 1804 yn y Ton gerllaw Llanymddyfri, yn fab i David a Sarah Rees - gweler yr ysgrif ' Rees o'r Ton.' Ymddengys mai Annibynnwr oedd y tad, ac yng nghapel yr Annibynwyr y bedyddiwyd Rice Rees, gan Peter Jenkins o'r Brychgoed. Yn 1819 aeth i ysgol ramadeg Llanbedr-pont-Steffan, a oedd ar y pryd dan ofal Eliezer Williams, ond ychydig amser a fu yno. Bu gartref wedyn am ysbaid, ac yn y cyfnod hwnnw yr enynnwyd ei ddiddordeb yn y Gymraeg, gan John Howell, ' Ioan Glan Dyfroedd ', athro'r ysgol Frutanaidd yn y dref. Aeth wedyn i Gasgob, at ei ewythr W. J. Rees i'w baratoi at Rydychen; ymaelododd o Goleg Iesu yn 1822, graddiodd yn 1826 (B.D. 1837), ac etholwyd ef (1828) yn gymrawd o'i goleg. Bu Llewelyn Lewellin yn athro arno yn Rhydychen; pan wnaethpwyd Lewellin yn brifathro Coleg Newydd Dewi Sant yn Llanbedr Pont Steffan, penodwyd Rice Rees yn athro Cymraeg ac yn llyfrgellydd yno - yn yr un flwyddyn, urddwyd ef; cafodd reithoraeth Llanddewi Efelffre yn 1832 a phenodwyd ef yn gaplan i'r esgob yn 1838 - eisoes yr oedd y gwaith o arholi Cymraeg ymgeiswyr am urddau wedi ei osod arno. Greddf ysgolhaig oedd ynddo, ac y mae ei lyfr The Welsh Saints, meddai J. E. Lloyd yn ei ysgrif arno yn y D.N.B., 'yn llawn a golau,' ac eto'n dal ei dir fel awdurdod; traethawd buddugol yn eisteddfod Caerfyrddin (1835) oedd hwn ar y dechrau, ond fe'i helaethwyd yn llyfr yn 1836, a'i gyhoeddi gan ei frawd William Rees (1808 - 1873). Golygodd argraffiad o Gannwyll y Cymry , a ddaeth allan (1841) wedi ei farw; ac yr oedd yn aelod o'r pwyllgor a fu wrthi'n golygu argraffiad newydd o'r Llyfr Gweddi Cymraeg. Yr oedd yn ei fryd gyhoeddi argraffiad o ' Lyfr Llandaf,' ond bu farw cyn gorffen y gwaith - a gwplâwyd, yn annigonol, gan W. J. Rees yn 1853. Y mae'n bur eglur i Rice Rees weithio'n rhy galed; bu farw'n ddisymwth yn y Bontnewydd ar Wy ar ei ffordd o Gasgob i Lanbedr Pont Steffan, 20 Mai 1839, a chladdwyd yn Llandingad.

Awdur

• Selwyn Jones, (1906 - 1981)

Ffynonellau

• T. Lloyd Bowen, Cyfraniad Ressiaid Llanymddyfri i fywyd llenyddol Cymru yn hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg (1951), traethawd M.A. Prifysgol Cymru, Caerdydd

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 29879164
• Wikidata: Q7323040

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/