HOWELL, JOHN ('Ioan ab Hywel' neu 'Ioan Glandyfroedd'; 1774 - 1830), gwehydd, ysgolfeistr, bardd, golygydd, a cherddor

Ganwyd yn Abergwili, Sir Gaerfyrddin. Ychydig o addysg a gafodd. Prentisiwyd ef yn wehydd, a gweithiodd wrth y grefft honno am rai blynyddoedd. Oherwydd ei ddawn gerddorol cafodd fynd yn aelod o seindorf cartreflu Caerfyrddin, a gwnaethpwyd ef yn bennaeth 'fife-band' y gatrawd. Yn ystod ei oriau hamdden dechreuodd gasglu gwybodaeth, a dangos diddordeb arbennig mewn barddoniaeth a rhifyddiaeth. Bu gyda'r llu arfog yn Iwerddon, a phan ddaeth yn ôl penodwyd ef yn bennaeth Ysgol Genedlaethol Llanymddyfri, lle y treuliodd weddill ei oes. Ei wasanaeth pennaf fel cerddor oedd mynd oddi amgylch i'r eglwysi i ddysgu i'r cantorion ganu'r salmau. Cydymgeisiodd â Walter Davies ('Gwallter Mechain') yn eisteddfod Caerfyrddin, 1819; cyhoeddwyd ei ymgais yn clodfori cyfraniadau Thomas Picton ar faes y gad yn Rhyfel Iberia ac yn Waterloo, 'Awdl, (Ar y pedwar Mesur ar hugain,) Ar farwolaeth y godidog flaenawr milwraidd, Syr Thomas Picton', yn Awen Dyfed (1822). Cystadlodd hefyd ar destun yr awdl yn eisteddfod Aberhonddu, 1822.

Fe'i coffeir yn bennaf, fodd bynnag, fel cynullydd Blodau Dyfed; sef, Awdlau, Cywyddau, Englynion, a Chaniadau, Moesol a Diddanol, a Gyfansoddwyd gan Feirdd Dyfed … (Caerfyrddin, 1824), gwaith sydd yn enghraifft dda o flodeugerdd daleithiol ac yn un o lyfrau-defnyddiau haneswyr llenyddiaeth ac eisteddfodau taleithiol Cymru. Heblaw esiamplau o waith y golygydd ei hun (rhai ohonynt wedi eu hysgrifennu ar gyfer eisteddfodau Caerfyrddin, Aberhonddu, etc.), ceir yn y gyfrol ddetholiad o waith barddonol Evan Evans ('Prydydd Hir'), Jenkin Thomas, Cwmdu, Ceredigion, Eliezer Williams, Daniel Evans ('Daniel Ddu o Geredigion'), James Davies ('Iago ab Dewi'), D. Rowland, Caerfyrddin, Edward Richard, Ystradmeurig, D. Llwyd, Llwynrhydowen, D. Jones, Llanwrda, Evan Thomas, Llanarth, John Jenkins ('Ioan Siengcyn'), Aberteifi, Ffransis Thomas ('y Crythwr Dall o Geredigion'), Ifan Gruffydd, Twrgwyn, ac eraill. Cafodd rai o ddefnyddiau'r gwaith yn NLW MS 19B . Efallai mai ef ydyw'r 'Ioan ab Hywel' y ceir peth o'i waith yn NLW MS 1238B (un o lawysgrifau 'Twm o'r Nant').

Bu farw 18 Tachwedd 1830, a chladdwyd ef ym mynwent Llandingad, Llanymddyfri.

Awduron

• Syr William Llewelyn Davies, (1887 - 1952)
• Diwygiwyd gan y tîm golygyddol, 2024

Ffynonellau

• Geirlyfr Bywgraffiadol o Enwogion Cymru (1870), 492-3
• Edward Jones, Rhestr gyda nodiadau byrion, o Enwogion Cymreig o 1700 i 1900 (1908)
• Seren Gomer, 1830
• M. O. Jones, Bywgraffiaeth Cerddorion Cymreig (1890)
• Charles Ashton, Hanes llenyddiaeth Gymreig o 1651 O.C. hyd 1850 (1893)
• H. B. Thomas, Trem ar y Ganrif sef, adolwg ar y bedwaredd ganrif ar bymtheg, parthed crefydd, gwleidyddiaeth, addysg, barddoniaeth, caniadaeth gynulleidfaol, a llenyddiaeth (Dolgellau 1902)
• Awen Dyfed: sef, awdlau ac englynion a ddanfonwyd i Eisteddfod Caerfyrddin, Gorph.8, 1819; at y rhai y 'chwanegwyd hanes yr eisteddfod (Caerfyrddin 1822), tt. 11–16

Gweithiau

• William Thomas, Canmoliaeth merch, a chwynfan ei chywir garwr,' Yr awen lawen; sef, Casgliad o ganiadau dewisol (Caerfyrddin 1851), tt.43-45

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 92841663
• Wikidata: Q18671846

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/