EDWARDS, THOMAS ('Twm o'r Nant'; 1739 - 1810), bardd ac anterliwtiwr

Ganwyd ym Mhenparchell Isaf, plwyf Llanefydd, sir Ddinbych. Symudodd ei rieni, pan oedd ef yn ifanc, i'r Nant, ger Nantglyn. Dysgodd ddarllen pan ddaeth un o ysgolion Griffith Jones i'r ardal, a chafodd bythefnos o ysgol yn nhref Dinbych. Dywed yn ei hunan-gofiant iddo ysgrifennu cerddi a dwy anterliwt cyn bod yn 9 oed, a dechrau chwarae mewn anterliwtiau yn 12 oed. Priododd, 1763, Elizabeth Hughes o Bont-y-garreg, Llanfair Talhaearn, ac 'Ieuan Fardd' yn gweinyddu. Aeth i fyw i Ddinbych, a'i waith oedd cario coed gyda wagen a cheffylau. Oherwydd anffodion aeth yn ddwfn i ddyled, a gorfu iddo droi at ysgrifennu a chanlyn anterliwtiau am gyfnod. Ond gwellodd pethau, a bu'n cario coed am ysbaid wedyn yn sir Ddinbych a Sir Drefaldwyn. Oherwydd iddo fynd yn feichiau dros ewythr iddo ac i hwnnw dorri, gorfu i Twm ffoi i'r De o afael y gyfraith, a bu'n cario coed yn Abermarles ac amryw leoedd eraill, ac yn cadw tyrpeg, ac yn ddiweddarach yn cadw tafarn yn Llandeilo, a chario coed ar yr un pryd. Yn 1786 dychwelodd i'r Gogledd, a bu'n canlyn anterliwtiau am ysbaid. Aeth i fyw i Ddinbych eilwaith, a bu'n gweithio fel saer maen am weddill ei oes. Bu am ychydig, yn 1808, yn gweithio i W. A. Maddocks ar fôrglawdd Porthmadog. Bu farw 3 Ebrill 1810. Claddwyd ef ym mynwent yr Eglwys Wen, Dinbych.

Arfer Twm oedd cyhoeddi ei anterliwtiau ar ôl eu hactio am ysbaid, ac ymddangosodd amryw ohonynt yn bamffledi yn ystod ei oes. Y mae'r rhai a ysgrifennodd yn ei ieuenctid wedi mynd ar goll, ond erys Tri Chydymaith Dyn , Cyfoeth a Thlodi , Cain ac Abel, Pleser a Gofid , Tri Chryfion Byd , Pedair Colofn Gwladwriaeth , Cybydd-dod ac Oferedd, Y Farddoneg Fabilonaidd . Ceir yn yr anterliwtiau hyn gryn dipyn o feirniadaeth ar arferion cymdeithasol yr oes. Yr oedd Twm yn ŵr ffraeth, ac yn fydryddwr llithrig yn y dull lled-gynganeddol a ddaethai'n draddodiadol erbyn hynny. Y ddwy ddawn hyn sy'n cyfrif am lawer ergyd gyrhaeddgar yn ei weithiau, ac yn cyfrif hefyd fod llawer darn o'i waith wedi byw ar lafar. (Fe gofir fel y byddai Mari Lewis yn dyfynnu Tomos o'r Nant.) Cyhoeddodd gasgliad o'i farddoniaeth o dan y teitl Gardd o Gerddi yn 1790, a'i argraffu yn Nhrefeca. Yr oedd wedi darllen llawer ar weithiau'r beirdd clasurol, ac oherwydd hynny fe welir rhai trawiadau go fedrus yn ei gywyddau. Casglodd nifer o hen lawysgrifau, a gwerthodd hwy cyn diwedd ei oes i William Owen-Pughe. Y maent yn awr yn yr Amgueddfa Brydeinig.

Yr oedd Twm o'r Nant yn gystadleuydd amlwg yn yr eisteddfodau cyntaf a gynhaliwyd o dan nawdd Cymdeithas y Gwyneddigion. Yng Nghorwen ym Mai 1789 methodd y beirniaid benderfynu rhwng ei waith ef ac eiddo Jonathan Hughes a 'Gwallter Mechain', a gofynnwyd i'r Gwyneddigion dorri'r ddadl. Barnasant hwy Walter yn orau, ond yr oedd David Samwel yn pleidio Twm ac anfonodd ysgrifbin arian iddo yn wobr gysur. Colli a wnaeth Twm hefyd yn eisteddfod y Bala yn mis Medi y flwyddyn honno, ond bu'n chwarae anterliwt yn y dref am rai dyddiau ar ôl yr eisteddfod. Enillodd am gyfansoddi'n fyrfyfyr yn Llanelwy yn 1790. Cystadlodd yn Ninbych yn 1792 ac yng Nghaerwys yn 1798, ond nid enillodd.

Awdur

• Syr Thomas Parry, (1904 - 1985)

Ffynonellau

• G. G. Evans, yn Llenyddiaeth Cymru o 1450 hyd 1600 (Lerpwl 1922), Gorffennaf 1950, Gorffennaf 1953
• Isaac Foulkes (gol.), Gwaith Thomas Edwards (Twm o'r Nant) (Lerpwl 1874, 1889)
• Thomas Edwards, Gardd o gerddi, neu, Gasgliad o ganiadau sef, carolau, cerddi, awdlau, englynion a chywyddau, etc., gwedi eu cyfansoddi ar amrywiol destynau a mesurau yn Gymraeg (1790)
• G. M. Ashton (gol.), Hunangofiant a Llythyrau Twm o'r Nant (Caerdydd 1948)
• D. D. Williams, Twm o'r Nant (Bangor 1911)
• R. T. Jenkins, Hanes Cymru yn y Ddeunawfed Ganrif (Caerdydd 1928), pen. v
• Bulletin of the Board of Celtic Studies, iv, 103

Darllen Pellach

• Thomas Edwards, Hanes bywyd Thomas Edwards: yr hwn yn gyffredin a elwir Twm o'r Nant, prydydd (Aberystwyth 1814)
• Erthygl Wicipedia: Twm o'r Nant

Gweithiau

• Thomas Edwards, Cân ar berson Paris, neu, Rynniau'r Iwerddon (Caerlleon 1802)
• Thomas Edwards, A Welch dialogue: neu, Gynnadlaidd ymresymaeg, rhwng pleser a gofyd. Ar ddull yr hyn a elwir (yn ol enw distadl a gwradwyddus ymhlith y Cymru,) interlude, yr hwn o'i gyfiauthu, y'w Act gyfnewidiol, neu chwaryddiaeth; yn yr hon y gynhwysir yn y traethawd canlynol, ddull pleser a gofyd, yn gweithio trwy ddamweiniau rhagluniaethol; at ba un a dangosir, cyflwr cybydddod yn cymmeryd arno enw crefyddol er mwyn cuddio ei dwyll a'i ragrith, ac yn ei ddiwedd yr ymddengys ei ddull truenus mewn anobaith (Caerlleon 1787)
• Thomas Edwards, Bannau y byd; neu, greglais o groglofft, goruwch magwyrydd y ddinas ddihenydd; sef ychydig sylwadau ar gwrs y byd, a'r llygredigaeth sydd ynddo, ac yn ganlynol, yn nghylch y gwrthddadleu sydd rhwng crefyddwyr yn bresennol (Caernarfon 1800-1820?)
• Thomas Edwards, Robert Ellis, Hanes bywyd Richard Robert Jones, neu Dic Aberdaron: Cymro nodedig am ei dalent a'i archwaeth at ddysgu ieithoedd, yr hwn, yn wyneb pob anfantais, a weithiodd ei ffordd nes dyfod yn hyddysg mewn pedair ar ddeg o ieithoedd! (Caernarfon 1870?)
• Thomas Edwards, Hanes bywyd Twm o'r Nant, sef Thomas Edwards, y bardd : ynghyda sylwadau ar ei nodweddiad, ei waith a'i ffraethineb (Caernarfon c.1880)
• Thomas Edwards, Hanes bywyd Thomas Edwards, yr hwn yn gyffredin a elwir Twm o'r Nant, prydydd (Aberystwyth 1814)

Delweddau

• William Roos, Twm o'r Nant
• LlGC: Twm o'r Nant the Cambrian Shakespeare
• LlGC: Thomas Edwards (Twm o'r Nant)
• John Chapman a Edward Pugh, The Cambrian Shakespeare
• LlGC: Twm o'r Nant
• LlGC: Twm o'r Nant
• William Owen, Thomas Edwards, 'Twm o'r Nant'

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 33479973
• Wikidata: Q1767904

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/