SIDNEY, Syr HENRY (1529 - 1586), Penshurst, Caint, llywydd Cymru (cyngor y goror)

o 1559 hyd ei farw. Yr oedd yn nodedig yn herwydd hyd cyfnod ei weinyddiad ac am y cyfuniad o allu, cryfder, a chydymdeimlad a nodweddai'r gweinyddu hwnnw. Sefydlodd gysylltiadau cyfeillgar â theuluoedd bonheddig Cymru. Dangosir ei ddiddordeb yn niwylliant cenedl y Cymry a hynafiaethau'r wlad yn ei sêl yn peri cadw a dosbarthu'r cofysgrifau yn Llwydlo a ddefnyddiwyd gan David Powel (gyda phob cymhelliad a chymorth gan Sidney) i ychwanegu at gasgliadau Humphrey Llwyd fel sylfaen ei Historie of Cambria (1584); dangosir ei ofal dros fuddiannau materol y wlad yn ei arbrofion i ddatblygu diwydiant haearn de-ddwyrain Cymru gyda chymorth gweithwyr celfydd a ddygwyd o'r Almaen (c. 1560) ac i gael copr o Fynydd Parys, sir Fôn, trwy'r dull a elwir yn 'precipitation.' Ceisiodd setlo'r cweryl rhwng ei frawd-yng-nghyfraith, iarll Leicester, a Syr Richard Bulkeley ynglŷn â'r ' Forest of Snowdon '; yn y cweryl hwnnw cynorthwyid Bulkeley gan amryw o sgwieriaid Sir Gaernarfon a oedd yn tueddu at Babyddiaeth; y pryd hwn cafodd Sidney ei hunan ei ddwrdio am ei fod yn rhy glaear gyda'r gwaith o weithredu yn erbyn Pabyddion - dyna paham, efallai, y cofid gyda mesur o serch am gyfnod gweinyddiad Sidney hyd yn oed gan wrthwynebwyr crefyddol a gwleidyddol megis Hugh Owen, Plas Du. Yr oedd yn absennol yn y gwasanaeth diplomyddol yn 1562 ac yn Iwerddon am y rhan fwyaf o 1565-71 a 1575-8; eithr rhoddid gwybod iddo beth a oedd ar droed gan yr is-lywyddion a oedd yn ddirprwyon iddo, a gweithiai'r trefniant hwn yn esmwyth yng nghyfnod William Gerard (1562), ond nid mor esmwyth o dan yr esgob Whitgift - nid oes ddadl nad oedd effeithioldeb gweinyddiad Sidney yn dioddef gan y toriadau hyn a'r gwrthweithio a ddilynodd yn eu sgil. Pan oedd yn gwasnaethu yn rhinwedd ei swydd yr oedd yn byw gan mwyaf yng nghastell Llwydlo; gwnaeth lawer o welliannau yn y castell hwnnw (ac yng nghastell Trefaldwyn), ac yno y dug ei deulu i fyny. Teimlai ei fod yn cael mwy o fodlonrwydd yn ei waith yng Nghymru nag yn Iwerddon; profir hyn gan ei deyrnged - ' A better country to govern Europe holdeth not,' a chan ei ddeisyfiad symbolig am gael claddu ei gorff yn Penshurst eithr ei galon yn Llwydlo - yr hyn a wnaethpwyd.

Cadwyd y cysylltiad â Chymru ymlaen gan ei deulu. Pan nad oedd ond 12 oed cyflwynwyd ei aer, Syr Philip Sidney (1554 - 1586), i reithoraeth leyg Whitford (Sir y Fflint), gwerth £60 y flwyddyn. Priododd ei ail fab (a'i aer fel y digwyddodd), ROBERT SIDNEY (1563 - 1626), iarll Leicester yn ddiweddarach, â Barbara Gamage, aeres stad y Coety, Sir Forgannwg, 23 Medi 1584; daeth ef yn aelod seneddol (1585 a 1592) dros y sir honno ac yn ustus heddwch ynddi (1625). Etifeddwyd y stad gan ddisgynyddion Leicester; yn eu plith yr oedd ei ŵyr, ALGERNON SIDNEY (1622 - 1683), a etholwyd, 17 Gorffennaf 1646, i ddilyn yr aelod seneddol brenhinol dros Gaerdydd (a laddwyd ym mrwydr Edgehill), ac a fu yn y blynyddoedd dilynol yn aelod o amryw bwyllgorau sir ym Morgannwg. Priododd MARY SIDNEY (1561 - 1621), merch Syr Henry Sidney, â Henry Herbert, ail iarll Pembroke.

Awdur

• Yr Athro Emeritus Arthur Herbert Dodd, (1891 - 1975)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography
• Collins, Letters and Memorials of State, in the reigns of Queen Mary, Queen Elizabeth, King James, King Charles the First, part of the reign of King Charles the Second, and Oliver's usurpation. Written and collected by Sir Henry Sydney … Sir Philip Sydney, and his brother Sir Robert Sydney … Robert, the second Earl of Leicester … Philip, Lord Viscount Lisle … and of his brother Colonel Algernon Sydney … Together with letters of the other ministers of state, with whom they held a correspondence … (Llundain 1746), i, 1-5, 95-6, 213-4, 273-9
• J.M. Traherne, Stradling Correspondence, a series of letters [addressed to Sir E. S.] written in the reign of Queen Elizabeth with notices of the family of Stradling of St. Donat's Castle, Co. Glamorgan (Llundain 1840), 11-22
• Caroline A. J. Skeel, The Council in the Marches of Wales a study in local government during the sixteenth and seventeenth centurie (Caergrawnt 1904), 85-113
• J. Strype, The life and acts of … John Whitgift … Archbishop of Canterbury … with a large Appendix of … papers, etc. (1718), ii
• G. T. Clark, Limbus Patrum Morganiae et Glamorganiae (1886)
• Bradney, A History of Monmouthshire, iv, 80
• Calendar of Wynn (of Gwydir) Papers, 1515–1690, in the National Library of Wales and elsewhere, 471
• D. J. Davies, The Economic History of South Wales prior to 1800 (1933), 74-5
• W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895), 96, 106
• Y Cymmrodor, xiii, 119-63
• Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1948, 10
• Firth a Rait, Acts and Ordinances of the Interregnum, 1642–1660 (London 1911)

Delweddau

• William Thomas Fry, Marcus Gheeraerts, Mary Sidney, Countess of Pembroke ob. 1621

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 22385418
• Wikidata: Q2077157

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/