WILLIAMS, WILLIAM ('Caledfryn'; 1801 - 1869), gweinidog gyda'r Annibynwyr, bardd, a beirniad

Ganwyd 6 Chwefror 1801 yn Bryn y Ffynnon, Dinbych, mab hynaf Thomas a Mary Williams - y tad yn wehydd ac yn cadw siop. Addysgwyd ef mewn amryw o ysgolion yn y dref ond oddeutu 1814 dyrysodd amgylchiadau ei dad; gwerthwyd y siop a symudodd y teulu i stryd Henllan lle parhaodd y tad ei waith fel gwehydd. Anfonwyd y mab at ei daid a'i ewythr yn Llanrwst i ddysgu gwaith gwehydd, ac yna dychwelodd i gynorthwyo ei dad. O c. 1820 hyd c. 1826 bu'n cadw ysgol yng nghapel y Methodistiaid yn Ninbych. Yn 1827 ffraeodd â rhai o flaenoriaid y Methodistiaid ac ymaelododd gyda'r Annibynnwyr yn Lôn Swan. Cymhellwyd ef i bregethu gyda hwy a bu am dri mis yng ngholeg Rotherham. Ordeiniwyd ef yn weinidog eglwysi Peniel (Llannerch-y-medd) a Maenaddwyn 2 Mehefin 1829. Yna bu'n weinidog yn Pendref (Caernarfon), 1832-48; Aldersgate Street, Llundain, 1848-50; Llanrwst, 1850-56; Beulah ger Bangor, 1856-7; a Groeswen, o 1857 hyd ei farw 23 Mawrth 1869.

Priododd dair gwaith a ganwyd iddo un mab, William ('ap Caledfryn'), a merch, Margaret Mary.

Urddwyd 'Caledfryn' yn fardd yng Nghaernarfon, Medi 1821, ac enillodd y gadair am ei awdl ar 'Drylliad y Rothesay Castle' yn Biwmares 1832. Cyhoeddodd Cyfarwyddiadur i Ddarllen ac Ysgrifennu Cymraeg, 1821; Grawn Awen, 1826; Drych Barddonol neu Draethawd ar Farddoniaeth, 1839; Grammadeg Cymreig, 1851; a Caniadau Caledfryn, 1856. Golygodd Gardd Eifion , gwaith 'Robert ap Gwilym Ddu' yn 1841 a Eos Gwynedd, gwaith John Thomas, Pentrefoelas, yn 1845, a chasgliad o emynau yn 1860. Cyfrannodd draethodau ar 'Robert ap Gwilym Ddu' a 'Dewi Wyn o Eifion' i'r Traethodydd yn 1852 ac 1853. Golygodd amryw gylchgronau gan gynnwys Y Sylwedydd, 1831; Tywysog Cymru, 1832-3; Y Seren Ogleddol, 1835; Yr Adolygydd, 1839; Cylchgrawn Rhyddid, 1840; a'r Amaethydd, 1852. Bu'n cynorthwyo i olygu Yr Adolygydd, 1850, Y Dysgedydd, Y Gwladgarwr, a'r Gwron. Bu'n feirniad mewn eisteddfodau lawer a chwynid ei fod yn llym iawn; gwrthwynebai lawer o syniadau beirdd ei gyfnod a chymeradwyai gynghanedd ystwyth a naturiol.

Cefnogodd y mudiad Rhyddfrydol ar lwyfan ac mewn pamffledi. Bu'n amlwg yn yr Anti-Corn Law League, y Gymdeithas Heddwch, a Chymdeithas Rhyddhad Crefydd. Gwrthwynebodd Factory Bill Syr James Graham (1843) a rhoddodd dystiolaeth o blaid Anghydffurfwyr gerbron comisiwn addysg 1846. Gwrthwynebodd fudiad y llwyrymwrthodwyr gan gefnogi yn hytrach gymedroldeb. Cyhoeddwyd ei hunangofiant, ynghyd â pheth o'i weithiau, dan y teitl Cofiant Caledfryn (gol. Scorpion), gan H. Evans yn y Bala, 1877.

Awdur

• Frank Price Jones, (1920 - 1975)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• Geirlyfr Bywgraffiadol o Enwogion Cymru (1870)
• Y Traethodydd, 1900, 384
• Y Geninen, Mawrth 1889, 17; 1906, 172
• Cymru (O.M.E.), xxi, 155
• Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru, ii, 389; iii, 240
• Y Gwyddoniadur Cymreig (1889–96)
• The Congregational Year Book, 1870
• Charles Ashton, Hanes llenyddiaeth Gymreig o 1651 O.C. hyd 1850 (1893), 674-9
• T. Parry, Hanes Llenyddiaeth Gymraeg hyd 1900 (1944)
• Y Dysgedydd, 1869, 170
• Baner ac Amserau Cymru, 31 Mawrth a 7 a 14 Ebrill 1869
• Carnarvon and Denbigh herald, and North and South Wales independent
• T. M. Jones, Llenyddiaeth fy Ngwlad: sef hanes y newyddiadur a'r cylchgrawn Cymreig yn Nghymru, America, ac Awstralia, yn nghyd a'u dylanwad ar fywyd cenedl y Cymry (Treffynnon 1893), 118, 145, 162, 169

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: William Williams

Delweddau

• LlGC: Er Coffadwriaeth Am Y Parch W Caledfryn Williams, Groeswen

Gweithiau

• John Thomas, William Williams (gol.), Eos Gwynedd: sef casgliad o ganiadau ar destynau crefyddol, moesol, a difyrol (Llanrwst 1845)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 71161983
• Wikidata: Q16737332

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/