DAFYDD ab IFAN ab EINION (fl. 1440-1468), gŵr sy'n enwog am iddo amddiffyn castell Harlech ar ran plaid Lancaster (1460-8) yn Rhyfel y Rhosynnau

Ei dad oedd Ieuan ab Einion o Gryniarth a'r Hendwr, yn yn Edeirnion, Meironnydd, o hil Llywelyn ap Cynwrig o Gors y Gedol; ei fam, Angharad, yn ferch ac etifeddes Dafydd ap Giwn Llwyd o'r Hendwr. Ei wraig oedd Marged, merch John Puleston o Emral, Sir y Fflint. Fel llawer Cymro ieuanc arall yn y cyfnod milwriodd gyda byddinoedd Lloegr yn Ffrainc yn ystod rhan olaf Rhyfel y Can Mlynedd - yn Rouen, yn ôl Dafydd Nanmor; sut bynnag, y mae gennym dystiolaeth Guto'r Glyn iddo filwrio ar y Cyfandir. Pan fachludodd awdurdod y Saeson yn Normandi yn 1450, dychwelodd adre, efallai gyda Mathew Goch a'i filwyr. Ymddengys ei enw yn 'Record of Inquisitions' Meirionnydd yn 1453, lle y dywedir i rywun ysbeilio rhai o'i wartheg yn agos i Ffestiniog. Pan gychwynnodd Rhyfel y Rhosynnau yn 1455, dywedir i'r frenhines Marged ei awdurdodi i amddiffyn Harlech. Wedi brwydr Northampton (Gorffennaf 1460) cafodd Marged loches yn Harlech, ac y mae'n bosibl mai dyna'r achlysur y cafodd Dafydd yr awdurdod hwnnw ganddi. O hynny allan bu'r castell yn noddfa i wŷr enwog plaid y frenhines, a hefyd yn ddolen rhyngddi a'i chanlynwyr. Dro ar ôl tro galwyd arno i draddodi Harlech i blaid Efrog, ond ni wnaed unrhyw ymdrech i'w orfodi. Eithr pan laniodd Siaspar Tudur a'i fyddin yn y Bermo (Mehefin 1468) anfonodd Edward IV William (arglwydd) Herbert â byddin gref i ddarostwng Harlech. O'r diwedd (1 Awst 1468) ymostyngodd Dafydd. Cymerwyd 50 o garcharorion, Elwick a Troublok, dau o arweinwyr amlycaf plaid y frenhines yn eu plith; rhoddwyd hwy i farwolaeth yn Nhŵr Llundain. Ymddengys i Ddafydd gael pardwn (1 Rhagfyr 1468). Cafodd Herbert ei wneud yn iarll Penfro am ei fuddugoliaeth. Ni wyddys ddyddiad marwolaeth Ddafydd.

Awdur

• Howell Thomas Evans, (1878 - 1950)

Ffynonellau

• William of Worcester, Annales Rerum Anglicarum (1861–4), 773, 788-91
• Giraldi Cambrensis Opera (1861–91), 328
• Historical Collections of a Citizen of London (1189–1469) (1876), 208-9, 237
• Calendar of Patent Rolls, 1461-7, 271, 352,355, 457,529; 1467-72, 163, 127
• Archaeologia Cambrensis, 1848, 71-2
• Three Fifteenth Century Chronicles, with historical memoranda (Llundain 1880), 182
• Rotuli Parliamentorum (1771–1832) 1st ed., iv, and 1464, 512
• Thomas Roberts ac Ifor Williams (goln), The Poetical Works of Dafydd Nanmor (Caerdydd 1923), t.60
• J. Llywelyn Williams, Ifor Williams (eds), Gwaith Guto'r Glyn (1939), t.41
• Dafydd Llwyd yn Peniarth MS 112: Llyfr cywyddau Siôn ap William ap Siôn (679)
• Tudur Penllyn yn Peniarth MS 112: Llyfr cywyddau Siôn ap William ap Siôn (682)
• Heraldic Visitations of Wales and Part of the Marches between the years 1586 and 1613, under the authority of Clarencieux and Norroy, two kings at arms (Llandovery 1846), ii, 215-6
• Howell T. Evans, Wales and the Wars of the Roses (Cambridge 1915)

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20732720

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/