Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Fe'i hystyrid hefyd yn ei ddydd yn ddehonglwr mawr o'r hen lyfrau brud. Ym mhlwyf Llanwrin yr oedd ei Blas, a dengys ei achau ei hanfod o deulu bonheddig yn y fro honno, a'i wraig, Margred, yr un modd. Goroesodd ef ei blant. Ieuan, Maredudd, a Llywelyn oedd enwau tri o'i feibion, a cheir sôn am ferch o'r un enw a'i mam (Powys Fadog, vi, 37), ac am feibion eraill efallai. Heblaw'r cywyddau brud, ceir canu ymryson rhyngddo a Llywelyn ap Gutun ac eraill. Fel bardd yn canu ar ei fwyd ei hun, ychydig o gywyddau gofyn, moliant, a marwnad a ganodd, ond dewisodd wrthrychau ei foli a'i farwnadau o blith gwŷr a wir edmygai, a hwy gan amlaf yn enwogion Cymru yn ei ddydd, ac y mae ganddo farwnadau gwych. Canodd gywydd i Dydecho sy'n werthfawr fel yr unig 'fuchedd' sydd ar gael i'r sant hwnnw, a chanodd gywydd natur hyfryd i afon Dyfi. Ceir hefyd ddarnau o ganu natur sylwgar a champus ymhlith ei weithiau eraill. Ei waith cynharaf y gellir ei ddyddio yw ei farwnad i Syr Gruffudd Fychan (bu farw 1447), a bu fyw i ganu i Arthur fab Harri VII, a aned yn 1486, ac os gellir derbyn y dystiolaeth ym Collections, historical & archaeological relating to Montgomeryshire, xxxi, 195, yr oedd yn canu yn 1497. Ni cheir ganddo farwnad i Arthur, a fu farw yn 1501, nac i'w brif arwr, Harri VII (bu farw 1509). Rhydd beirdd ei oes glod i Dafydd Llwyd fel milwr, heliwr, fel ' ysgwier ' (anrhydedd a gafodd wedi Maes Bosworth), fel 'eos cerdd,' ac fel 'cyw Myrddin ' (h.y. daroganwr).
Mydryddir llawer o ddefnydd traddodiadol yn ei gywyddau brud, ond yn aml iawn i bwrpas cyfoes, sef propaganda gwleidyddol. Gall ganmol Dafydd ap Ieuan ap Einion, a'r un modd ei elyn, William Herbert : ond y mae'n gwbl gyson yn y bôn, am na faliai fawr am yr ymrafael 'rhosynnaidd' Seisnig, ond yn unig fel y gallai roi ei gyfle i waredwr cenedl y Cymry. Dyhead am undod a gwaredigaeth ei genedl, a dig at y Saeson am ei difreinio, oedd prif gymelliadau ei frudio a'i awen. Heblaw ei gywyddau, ni cheir o'i waith yn aros ond un awdl wych i Ddewi (sydd hithau yn ganu brud), ac ychydig englynion. Ceir traddodiad i Harri Tudur fwrw noson gyda Dafydd Llwyd ym Mathafarn ar ei daith i Bosworth, ac i wraig y bardd ei annog (fel petasai angen!) i ddarogan llwyddiant iddo.
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.