JONES, EDMUND (1702 - 1793), Pontypwl, pregethwr Annibynnol ac awdur

Ganwyd ym mhlwyf Aberystruth, sir Fynwy, 1 Ebrill 1702, mab John a Catherine Lewis, Penllwyn, tyddyn yn ymyl gorsaf ffordd haearn Nantyglo (yn awr), y rhieni yn aelodau yn eglwys Annibynnol Penmaen. Cafodd ychydig addysg o dan Howel Prosser, curad Aberystruth. Dechreuodd bregethu yn 1722 bu'n cynorthwyo gweinidog Penmaen, a chafodd ei ordeinio yno yn 1734. Yn 1727 a 1728 bu dadlau cyhoeddus poeth a ffyrnig rhyngddo ef a Miles Harri ar fater bedydd oedolion - dadlau a gymerth le yn Blaenau Gwent (ym mhlwyf Aberystruth) lle yr oedd achos cryf gan y Bedyddwyr. Bu Edmund Jones yn gofalu am y gangen o eglwys Penmaen a gyfarfyddai yn fferm Ty'n llwyn yn Ebwy Fawr, ac yr oedd yn gobeithio y câi ddilyn bugail Penmaen, eithr Philip David a ddewiswyd (1740). Wedi ei siomi yn hynny o beth, symudodd Edmund Jones ym mis Gorffennaf 1740 i Bontypwl ac ymsefydlodd yn y Transh, lle yr adeiladodd dy cwrdd Annibynnol a pharhau i ofalu am y cynulliad yn Ebwy Fawr. Yn ôl yr hyn a ddywedodd George Whitefield, gwerthodd ei lyfrau am £15 er mwyn medru gorffen yr adeilad.

Yr oedd yn Galfin cryf ac yn efengylydd selog, ac efe a fu'n foddion i ddod a Howel Harris i bregethu am y tro cyntaf yn sir Fynwy - ym misoedd Mawrth ac Ebrill 1738 yn Ebwy Fawr (yn Tyllwyn, y mae'n debyg); ar yr amgylchiad hwnnw y dychwelwyd y rhai a ddaeth wedi hynny yn arweinwyr Methodistiaeth yn sir Fynwy, yn enwedig John Powell a M. J. Lewis.

Er ei fod yn teimlo'n gyfeillgar tuag at Harris ofnai Edmund Jones y byddai i gynnydd Methodistiaeth ymysg Anghydffurfwyr beri i lawer ohonynt gael eu tynnu i'r Eglwys Sefydledig fel y gobeithiai Harris - mynnai hwnnw ddiwygio'r Eglwys o'r tu mewn iddi ei hun. O'r herwydd bu Edmund Jones yn awgrymu i rai seiadau, e.e. Defynnog a Chastellnedd, eu ffurfio eu hunain yn eglwysi Annibynnol, ac arweiniodd hyn i anghyddealltwriaeth rhwng Jones a Harris, eithr yr oedd Calfiniaeth gref y ddau yn ddolen gydiol rhyngddynt a barhaodd hyd adeg marw Harris. Yr oedd duwioldeb Jones a'i sêl dros efengyleiddio yn cael eu hedmygu gan Whitefield a'r arglwyddes Huntingdon ac yr oedd iddo groeso bob amser i goleg yr arglwyddes yn Nhrefecca.

Yr oedd Edmund Jones yn briod ond yn ddi-blant; bu ei wraig, Mary, a aned yn 1696, farw 1 Awst 1770. Yr oedd eu bywyd priodasol yn un hapus iawn, eithr nid oes sail i'r traddodiad i Whitefield benderfynu priodi wedi iddo weled pa mor hapus yr oedd y ddeuddyn. Er nad oedd Jones yn rhy dda ei fyd, yr oedd yn hael ac yn tueddu i fod yn wastraffus. Gwyddys iddo roddi ei gôt uchaf ar un amgylchiad, a'i grys ar amgylchiad arall, i bobl dlotach nag efe ei hun a gyfarfu ar ei deithiau.

Trafaeliodd lawer i bregethu yng Nghymru a Lloegr - 400 milltir yn 1782 yng Ngogledd Cymru gan bregethu ddwywaith y dydd; hyd yn oed yn 1789, pan oedd yn 87, pregethodd 405 o weithiau. Nid oedd yn bregethwr poblogaidd, fodd bynnag. Ar wahân i gyfrolau o bregethau fe'i cofir ef fel awdur A geographical, historical, and religious account of the parish of Aberystruth , 1779, gwaith y mae'n rhaid ei ddarllen fwy nag unwaith er mwyn medru amgyffred ystyr a phwysigrwydd llawer o'r ffeithiau a roddir neu y cyfeirir atynt ynddo, a A Relation of Apparitions of Spirits in the Principality of Wales , 1780, casgliad diddorol o len gwerin. Daethpwyd i'w alw 'Yr Hen Broffwyd' ar gyfrif ei broffwydoliaethau y gwireddwyd rhai ohonynt. Y mae ei ddyddiaduron yng nghadw yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru - bu agos iddynt â chael eu defnyddio gan siopwr ym Mhontypwl ychydig wedi marw Jones fel papurach pacio nwyddau.

Yr oedd Edmund Jones yn berchen personoliaeth ddeublyg - ar y naill law yn pregethu'r efengyl yn ddiofn ac yn sefydlu eglwysi newyddion, yn efengylydd selog a Chalfin cadarn, ac ar y llaw arall yn ofergoelus ac yn cael ei frawychu gan arwyddion pethau drwg i ddyfod. Yr oedd yn wastad yn brysur yn croniclo datblygiadau a newyddion ynglyn â chrefydd, a chyfeirir ato'n fynych gan ysgrifenwyr hanes y 18fed ganrif yng Nghymru. Ceir ysgrif ragorol arno yn Yr Adolygydd, 1850, gan Evan Jones ('Ieuan Gwynedd'), a ailargraffwyd yng ngwaith cyflawn y gwr hwnnw.

Awdur

• Arthur Gray-Jones

Ffynonellau

• LlGC: NLW MSS 7021-7030A: Diaries of Edmund Jones, Pontypool, yn ymestyn am rai blynyddoedd o 1729 hyd 1789)
• llythyrau a dyddiaduron Howel Harris yn Ll.G.C.
• Thomas Rees, History of Protestant Nonconformity in Wales from its rise in 1633 to the present time (London 1883), 152-4, 367-70, 430-5
• Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru, 67-71
• Memoirs of the life of the Rev. G. Whitefield … Faithfully selected from his original papers, journals, and letters (Llundain 1772), 260
• Enwogion y Ffydd (1880), iii
• 'Spiritual Botanology,' 1771, cân lawysgrif gan Edmund Jones yn llyfrgell gyhoeddus Casnewydd-ar-Wysg
• Seren Gomer, 1825, 1851
• Y Cofiadur, 1825

Darllen Pellach

• Edmund Jones, Adam Coward (gol.), A Spiritual Botanology (Newport 2017)
• Adam Coward, Edmund Jones – Total Legend, blog 'Rambles and Studies in Welsh History' (cyrchwyd Ebrill 2020)
• Adam Coward, What the Heck is a ‘Spiritual Botanology’?, blog 'Rambles and Studies in Welsh History' (cyrchwyd Ebrill 2020)
• Adam Coward, 'Spiritual Journeys: "Purposeful Travel" and the Writings of the Reverend Edmund Jones (1702–1793)', Studies in Travel Writing, Cyf.22, rhif 3, September 2018, 254–73
• Adam Coward, 'The Life and Times of the "Old Prophet": Saint-like Attributes of the Rev Edmund Jones (1702–1793)', yn Madeline Gray (gol.), Rewriting Holiness: Reconfiguring Vitae, Re-signifying Cults (London 2017)
• Adam Coward, 'Maintaining the "Ancient British Opinions of Spirits"?: The "Welshness" of Edmund Jones "Yr Hen Broffwyd" (1702–1793)', Cylchgrawn Hanes Cymru, Cyf.26, rhif 4, Rhagfyr 2013, tt.535–59
• Adam Coward, 'Edmund Jones and the Pwcca'r Trwyn', Folk-lore, Cyf.126, rhif 2, Gorffennaf 2015, tt.177–95
• Carol James, Edmund Jones Yr’Hen Broffwyd’ (1702-1793): Gweinidog, Hanesydd, Ysbrydegydd, PhD, The Open University, 2002

Gweithiau

• Edmund Jones, Samson's hair: an eminent representation of the Church of God in two parts (Trefecca 1777)
• Edmund Jones, A geographical, historical and religious account of the parish of Aberystruth in the county of Monmouth to which are added memoirs of several persons of note who lived in the said parish (Trefeca 1779)
• Edmund Jones, Two sermons (Trevecka 1781)
• Edmund Jones, Dwy bregeth (Trevecka 1782)
• Edmund Jones, Two sermons (Trevecka 1776)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 306131354
• Wikidata: Q18671020

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/