JONES, EMYR WYN (1907 - 1999), cardiolegydd ac awdur

Ganwyd Emyr Wyn Jones ar 23 Mai 1907 yn y Waunfawr, Sir Gaernarfon, yn ail fab i'r Parch. James Jones (1858-1926, gweinidog Methodistaidd, a'i wraig Ellen (g. Jones). Bu ei frawd James farw yn bedair ar hugain oed yn 1923. Cafodd Emyr ei addysg yn ysgol gynradd y Waunfawr ac Ysgol Sir Syr Hugh Owen yng Nghaernarfon, a dilynodd gamre ei frawd h?n i Brifysgol Lerpwl, gan raddio gydag anrhydedd dosbarth cyntaf mewn Meddygaeth a Llawfeddygaeth yn 1928.

Ar ôl ennill ei MD yn 1930 ac MRCP yn 1933, ymunodd â staff ymgynghorol ysbytai hyfforddi Lerpwl yn 1935. Yn 1938, fe'i penodwyd i Ysbyty Brenhinol Lerpwl lle bu'n bennaeth ar Adran y Galon o 1945 tan ei ymddeoliad yn 1972. Dysgodd feddygaeth ym Mhrifysgol Lerpwl hefyd, a bu'n Gyfarwyddwr Astudiaethau'r Galon yno o 1966. Am gyfnod hir cyn ac ar ôl yr Ail Ryfel Byd bu'n ymgynghorydd i dri ysbyty yng ngogledd Cymru, sef Bangor, Rhyl a Wrecsam. Roedd ganddo ar hyd y blynyddoedd glinig yn Rodney Street a dylifai Cymry yno am gyngor. Bu'n Is-gadeirydd Bwrdd Ysbytai Cymru (1968-1974) a mynnodd ef a'r Cadeirydd, Gwilym Prys-Davies, le dyladwy i'r Gymraeg o fewn y gwasanaeth iechyd.

Yn 1936 priododd Enid Llewelyn Williams (1909-1967), merch Dr David Llewelyn Williams a chwaer i Alun Llywelyn-Williams. Ganwyd iddynt un ferch, Carys (g. 1937), ac un mab, Gareth Wyn (g. 1940). Oherwydd y bomio trwm ar Lerpwl yn ystod y rhyfel, symudodd y teulu i gartref rhieni'r fam yn Hen Golwyn cyn ymgartrefu yn Llety'r Eos ger Llansannan. Daeth y cartref hwnnw'n gyrchfan i feirdd a llenorion Cymraeg, cerddorion, heddychwyr a meddygon, a chyfleir ei naws ddiwylliedig mewn cerdd gan Alun Llywelyn-Williams, 'Taith i Lety'r Eos'. Trwy flynyddoedd y rhyfel daliodd Emyr i gyflawni ei waith fel ymgynghorydd yn Lerpwl. Ar ddychweliad y teulu i Lerpwl yn 1948 ymdaflodd Enid Wyn Jones i fywyd crefyddol a diwylliant Cymraeg dinas Lerpwl, gan gynnwys pregethu yng nghapeli Cymraeg bychain Sir Gaerhirfryn, a chwaraeodd Emyr ran flaenllaw mewn cymdeithasau megis Undeb Corawl Cymraeg Lerpwl, y bu'n llywydd arno 1971-1987. Roedd y ddau wedi ymserchu yn hanes a gweithgareddau'r Crynwyr.

Bu Enid Wyn Jones farw ar 15 Medi 1967 mewn awyren uwchben Bangkok ar ei ffordd adref o gynrychioli Cymru mewn cynhadledd fyd-eang yr YWCA ym Melbourne, Awstralia, a'i phriod wrth ei hochr. Lluniodd Emyr ysgrif deimladwy, 'Teyrnged Serch ', i'r Y Traethodydd yn 1969 a golygodd In Memoriam (1968) a Cyfaredd Cof (1970) er cof amdani. Yn 1973 priododd Megan, gweddw'r Athro Thomas Jones Pierce. Symudodd y ddau i ddechrau i ddinas Manceinion lle roedd hi'n Warden Neuadd Ellis Llwyd Jones, gan dreulio gwyliau yn ei chartref yn y Rhiw, ger Aberdaron, ac ymgartrefu yno'n barhaol yn 1988.

Cyfrannodd Emyr Wyn Jones yn helaeth i'r Eisteddfod Genedlaethol. Derbyniwyd ef i Orsedd y Beirdd yn 1952 dan yr enw 'Emyr Feddyg', ac yn 1967 fe'i hetholwyd yn Dderwydd Gweinyddol Gorsedd y Beirdd, swydd a gyflawnodd tan 1987 gan wasanaethu saith Archdderwydd. Etholwyd ef yn Gadeirydd Cyngor yr Eisteddfod o 1973 hyd 1976, ac fe'i gwnaed yn Llywydd Llys yr Eisteddfod Genedlaethol o 1983 i 1986. Yna, yn 1987 fe'i gwnaed yn Gymrawd yr Eisteddfod Genedlaethol.

Ar ôl ymddeol daeth yn awdur toreithiog yn y Gymraeg a'r Saesneg ar ystod eang o bynciau hanesyddol. Roedd yn ymchwilydd dygn a gwelir ei waith yn y Bywgraffiadur Cymreig a nifer o gylchgronau. Ei brif ddiddordebau oedd Cymry Lerpwl, y Crynwyr, Harri Tudur a Brwydr Bosworth, a Henry Morton Stanley. Dangosodd yn y gyfrol Henry Stanley: Pentewyn Tân a'i Gymhlethdod Phaetonaidd (1992) fod Stanley yn gelwyddgi o'r radd flaenaf. Yn ei faes ei hun cyhoeddodd sawl casgliad o ysgrifau sy'n adlewyrchu ei ddiddordeb mewn meddygaeth draddodiadol: Ar Ffiniau Meddygaeth (1971), Ysgubau'r Meddyg (1973), Bysedd Cochion ac Ysgrifau Eraill (1977), a Cyndyn Ddorau (1978).

Derbyniodd Emyr Wyn Jones OBE yn 1971. Yn 1987 cyflwynwyd gradd er anrhydedd iddo gan Brifysgol Cymru am ei gyfraniad i feddygaeth a diwylliant, ac yn 1997 derbyniwyd ef yn aelod cyflawn o'r Academi Gymreig. Gwasanaethodd ar nifer o gyrff cyhoeddus dros y blynyddoedd, gan gynnwys Llys Amgueddfa Genedlaethol Cymru, Llys Prifysgol Cymru, Cyngor Coleg Meddygol Caerdydd, Cymdeithas Hanes Sir Ddinbych a Chymdeithas y Cymmrodorion.

Bu Emyr Wyn Jones farw yn Ysbyty Gwynedd, Bangor ar 14 Ionawr 1999. Trefnodd Cymdeithas Etifeddiaeth Cymry Glannau Mersi Ŵyl ym mis Tachwedd 2022 i gofio Enid ac Emyr Wyn Jones, pryd y cyflwynwyd darlithiau gan ei fab yr Athro Emeritws Gareth Wyn Jones, Bangor, a'i ŵyr yr Athro Richard Wyn Jones, Caerdydd.

Awdur

• D. Ben Rees

Ffynonellau

• Meic Stephens, 'Obituary: Dr Emyr Wyn Jones', The Independent, 19 Chwefror 1999 (ailargraffwyd yn Necrologies. A Book of Welsh Obituaries (2008))
• D. Ben Rees, 'Dr Emyr Wyn Jones (1907-1999)', Y Traethodydd, CLIV, rhif 160, Gorffennaf 1999, 138-141, argraffwyd fel pamffled a'i gyhoeddi yn y Bala yn 2005
• D. Ben Rees, 'A Biography of Dr E. Wyn Jones' yn The Welsh of Merseyside in the twentieth century (Liverpool 2001), 129-131
• D. Ben Rees, Doniau Amrywiol Enid ac Emyr Wyn Jones (Liverpool 2002)
• Simon Brooks, 'Gŵyl arbennig i gofio am Emyr ac Enid Wyn Jones, Yr Angor, cyf 44, rhif 9
• Adnabyddiaeth bersonol
• Gwybodaeth deuluol gan Gareth Wyn Jones

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 23651876
• Wikidata: Q47123094

Dyddiad cyhoeddi: 2024-04-04

Hawlfraint Erthygl: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/