CYNDDELW BRYDYDD MAWR (fl. 1155-1200), pencerdd pwysicaf Cymru yn y 12fed ganrif

Cyfeirir ato gan feirdd o'r ddwy ganrif ddilynol (The Myvyrian Archaiology of Wales , 111 A, 164 A, a 204 B) fel un o brif feistri'r canu mawl i dywysogion. Canai ar fesurau awdl ac englyn. Geilw'r gramadegwyr fesur clogyrnach yn 'ddull Cynddelw,' ac ef hefyd oedd y cyntaf hyd y gwyddom i wneud defnydd helaeth o fesur englyn unodl union. Gwelir dau draddodiad yn cyfarfod yn ei waith, sef y canu awdlau moliant a oedd yn drwm dan ddylanwad canu Aneirin a Thaliesin, a chanu englynol Powys.

Bu edliw i Gynddelw mewn canu 'amryson' (The Myvyrian Archaiology of Wales , 154 A) yn gynnar yn ei yrfa na tharddai o linach beirdd, a chan fod Seisyll Bryffwrch, er mynnu ohono ei fychanu, yn cyfeirio ato fel ' Cynddelw fawr cawr cyrdd,' ymddengys iddo gael ei alw'n fawr i ddechrau oblegid mawredd corff. Bu iddo o leiaf un mab, o'r enw Dygynnelw, a laddwyd ar faes y frwydr (The Myvyrian Archaiology of Wales , 185 A).

Dyrchafwyd Cynddelw yn bencerdd llys Madawg ab Maredudd, tywysog Powys (bu farw 1160), a dwy gerdd bwysicaf ei gyfnod yn y llys hwnnw oedd 'Rhieingerdd Efa,' sef merch y tywysog, a'r gyfres firain o ddeunaw englyn marwnad i Fadawg a'i fab Llywelyn lle y coffeir diwedd undod Powys. Yna trodd i ganu clod Owain Gwynedd, a gwelir ei awen yn ei hanterth ym ' Marwnad Owain ' (1170). O hynny ymlaen i ddiwedd y ganrif fe'i ceir yn canu i amryw o brif dywysogion Gwynedd, Powys, a Deheubarth, ac ar un olwg, felly, Cynddelw yw bardd cyntaf Cymru gyfan, a barnu wrth yr hyn sydd ar gadw o'n barddoniaeth. Canodd awdlau hefyd i Dduw. Mawl Feifod yn bennaf yw ei 'Gân Tysiliaw.' 'Marwysgafn Cynddelw' yw ei unig gerdd grefyddol arall sydd ar gael. Ei nodwedd amlycaf yw'r 'hen gadernid moel-haearnaidd' y sonia W. J. Gruffydd amdano.

Yr olaf o'i weithiau y gellir ei ddyddio'i bendant yw'r englynion i Lywelyn ab Iorwerth (The Myvyrian Archaiology of Wales , 189B) lle y disgrifir twf y tywysog hyd at feddiannu'r Wyddgrug ganddo yn Ionawr 1199. (Y mae lle cryf i amau awduriaeth Cynddelw o'r englynion 'Cylch Llywelyn' a geir yn y The Myvyrian Archaiology of Wales , 175-6.) Ceir rhan o'i farwysgafn yn 'Llyfr Du Caerfyrddin ,' a chynhwysir peth o'i waith yn Peniarth MS 3 , sydd hefyd yn perthyn i hanner cyntaf y 13eg ganrif. Ceir y rhan fwyaf a gadwyd o waith Cynddelw yn Llsgr. Hendregadredd, rhan helaeth ohono hefyd yn 'Llyfr Coch Hergest,' a chrynhowyd y cwbl sydd ar gael i'r Myvyrian Archaiology of Wales.

Awdur

• David Myrddin Lloyd, (1909 - 1981)

Ffynonellau

• T. Stephens, The literature of the Kymry being a critical essay on the history of the language and literature of Wales (London 1876)
• Collections Historical and Archaeological relating to Montgomeryshire, xi
• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. I
• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. II
• P. Barbier, The Age of Owain Gwynedd an attempt at a connected account of the history of Wales from December, 1135, to November, 1170 (Llundain 1908)
• E. Anwyl, 'Classics Welsh. Lit.', yn Young Wales: a national magazine for Wales, 1898-1901
• Saunders Lewis, Braslun o Hanes Llenyddiaeth Gymraeg (1932)
• J. Morris-Jones, Cerdd Dafod sef celfyddyd barddoniaeth Gymraeg (Rhydychen 1925)
• J. Vendryes, La Poésie Galloise des XII et XIII Siècles dans ses rapports avec la langue … The Zaharoff Lecture, 1930 (Rhydychen 1930)
• T. Gwynn Jones, Rhieingerddi'r Gogynfeirdd (Dinbych 1915)
• D. M. Lloyd, 'Barddoniaeth Cynddelw…', yn Y Llenor: cylchgrawn chwarterol dan nawdd cymdeithasau Cymraeg y colegau cenedlaethol, xi, xiii, a Bulletin of the Board of Celtic Studies, vi, vii
• J. Lloyd-Jones, Geirfa Barddoniaeth Gynnar Gymraeg (1931) …, iii, 245-6

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Cynddelw Brydydd Mawr

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 228858773
• Wikidata: Q3399888

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/