DAVIS, DAVID ('Dafis Castellhywel'; 1745-1827), gweinidog Ariaidd, bardd, ac ysgolfeistr

Ganwyd yn Goitreisaf, Betws Bledrws, Sir Aberteifi, 14 Chwefror 1745, mab Timothy Jacob, ac fe'i derbyniwyd yn aelod yn y Cilgwyn 'yn y 18fed flwydd o'i oedran yn y flwyddyn 1763.' Fe'i haddysgwyd dan David Jones (Llanybyther), T. Lloyd (Llangeler), Joshua Thomas, yn Ysgol y Coleg, a Choleg Caerfyrddin (1763-7), a bu'n athro cynorthwyol yn Ysgol y Coleg am ysbaid. Tua diwedd 1768 daeth yn gydweinidog â David Lloyd yn Llwynrhydowen, Ciliau Aeron, Alltyplaca, Penrhiw, a Mydroilyn, ac yn ddiweddarach yn weinidog hefyd ym Mwlchyfadfa, gan fyw ym Mhlasbach, Ciliau Aeron, a phriodi Anne Evans y Foelallt, ŵyres Sgwïer Davies, Plasbach. Tua 1782 symudodd i fyw i Gastellhywel, Dyffryn Cletwr, ac fe'i hadwaenid o hyn allan fel 'Dafis Castellhywel.' Bu'n cadw ysgol am dros 30 mlynedd, ac iddo glod fel athro drwy Gymru gyfan; ordeinid offeiriaid o'i ysgol am flynyddoedd. Ceir enwau rhyw 111 o'i hen ddisgyblion fel tanysgrifwyr i Telyn Dewi. Cyfathrachai â'r Dr. Richard Price, Edward Williams ('Iolo Morganwg'), Thomas Roberts, Llwyn'rhudol, 'Glanygors,' Thomas Evans ('Thomas Glyn Cothi'); a throes lu o wŷr ei ardal yn bleidwyr y Chwyldro Ffrengig. Yn 1801-2 bu anghydfod a rhwyg yn ei eglwysi, a chododd y blaid flaengar gapeli Undodaidd Pantydefaid a Capel-y-groes. Ymddiswyddodd 16 Ionawr 1820 wedi gweinidogaethu 52 o flynyddoedd. Cyhoeddodd Bywyd Duw yn Enaid Dyn, cyfieithiad o lyfr Henry Scougal, The Life of God in the Soul of Man, 1779, cyfieithiad o fyfyrdod ar einioes ac angau o waith Thomas Gray, 1789, Cri Carcharor dan farn Marwolaeth, 1792, ac yn 1824 cyhoeddwyd casgliad o'i weithiau barddonol dan yr enw Telyn Dewi. Bu farw 3 Gorffennaf 1827 a chladdwyd ym mynwent eglwys Llanwenog.

DAVID DAVIS (1778 - 1846), gweinidog Undodaidd ac ysgolfeistr

Mab hynaf 'Dafis Castellhywel'. Wedi ei addysgu gartref ac yng Ngholeg Caerfyrddin (1796-1800), ymsefydlodd yng Nghastell Nedd fel gweinidog cyntaf y gynulleidfa Undodaidd, gan agor ysgol yn y dref. Daeth dan ddylanwad Dr. Priestley, a sefydlodd Gymdeithas Undodaidd Deheudir Cymru yn 1802 er rhoi ohono y clod i Edward Williams ('Iolo Morganwg') (Monthly Repository, 1811, 189). Wedi rhyw 24 blynedd fel gweinidog ac ysgolfeistr galluog a dysgedig collodd ei iechyd, a bu anhwyldeb y meddwl arno weddill ei ddyddiau. Cyhoeddodd fân draethodynnau, a golygodd Telyn Dewi, 1824. Fe'i siomwyd pan apwyntiwyd y Parch. D. L. Jones (Glynadda) yn athro yng Ngholeg Caerfyrddin, a bu yn ei fryd ef a John James, Gellionnen, agor coleg yng Nghastell Nedd, ond ni ddaeth dim o'r peth. Bu farw 4 Rhagfyr 1846, a chladdwyd ym mynwent capel Heol Awst, Caerfyrddin.

TIMOTHY DAVIS (1779 - 1860), gweinidog Undodaidd ac ysgolfeistr

Ail fab 'Dafis Castellhywel'. Wedi'i addysgu gartref, yn Ysgol y Coleg, Caerfyrddin, o dan David Peter, o 3 Ionawr 1798 hyd ei fynd i'r coleg yng Nghaerfyrddin (1798-1802), tua 1801 daeth yn gydweinidog â'i dad er ei fod ar yr un pryd yn gofalu am Ysgol y Coleg o dan Peter - 'Even at Carmarthen my last two years were spent in attending principally to the Grammar School.' Bu'n weinidog yn Llwynrhydowen o 1801/2 hyd 1810, ac yn ei ddyfod i'r Llwyn y ceir hwyrach asgwrn y gynnen rhwng 'Dafis Castellhywel' a'r Dr. Charles Lloyd. Bu yn weinidog Coventry (1810-9) ac Evesham (1819 hyd 18 Gorffennaf 1853). Cyfieithodd (ran o) Coke, Scripture Commentary, a chyhoeddodd ddwy bregeth Gymraeg (1832 ac 1848). Bu farw 28 Tachwedd 1860. Mae ei ddyddiaduron hynod ddiddorol bellach yn y Llyfrgell Genedlaethol - NLW MS 5487-99 .

Awdur

• Y Parchedig Thomas Oswald Williams, (1888 - 1965)

Ffynonellau

• Cofiant gan 'Tau Gimel,' 1828
• Lloyd Letters (1754–96) (1908) (liv-lxi)
• Archifau LlGC: NLW MS 5490C
• Yr Ymofynnydd Coffa, Hydref 1927; 1885, 282; 1864
• Oxford Dictionary of National Biography
• Hanes Plwyf Llandyssul (1896), 102-8
• E. Pan Jones, Oriel Coleg Presbyteraidd, Caerfyrddin: yn cynwys hanes yr holl fyfyrwyr fu yn y coleg o 1796 hyd 1899 (Merthyr Tydfil 1909), 18, 20
• Rees Jenkin Jones, The Unitarian Students at the Presbyterian College, Carmarthen … 1796–1901 (1901), 1, 5
• Monthly Repository, 1807 (444), 1811 (686), 1815, (446)
• Christian Reformer, 1861
• Archifau LlGC: NLW MS 10327B
• T. Morgan, Enwogion Cymreig 1700-1900 (1907)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Dafis Castellhywel

Archifau

• Archifau LlGC: Timothy Davis (of Coventry and Evesham) Manuscripts

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 286252437
• Wikidata: Q5232862

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/