LEWIS, JOHN (bu farw 1616), Llynwene, Llanfihangel Nant Melan, sir Faesyfed, bargyfreithiwr a hanesydd

Ganwyd ym mhlwyf Pencraig (Old Radnor), mab Hugh Lewis a Sibyl, merch Roger ap Watcyn Fychan, Hergest. Y mae W. Rowlands (Llyfryddiaeth, o dan 1729) yn camgymryd wrth ei gysylltu â Maenor Owen a'i alw yn hen-daid i Richard Fenton. Nid yw'n debyg mai ef oedd y John Lewis a dderbyniwyd i Lincoln's Inn, 28 Chwefror 1562-3 (Lincoln's Inn Admissions). Tebycach yw mai ef yw'r gŵr a dderbyniwyd i'r Inner Temple, 20 Awst 1568. Nid oes sicrwydd pryd y galwyd ef i'r Bar.

Y mae llawer o waith John Lewis, yn ei law ef ei hun, yn Peniarth MS 252 , yn enwedig rhannau o'r gwaith mawr y coffeir ef o'i blegid, sef yr hanes Prydain a gyhoeddwyd yn Llundain yn 1729 (dros gan mlynedd wedi marw'r awdur) o dan y teitl The History of Great-Britain … 'till the Death of Cadwalader, Last King of the Britains', and of the Kings of Scotland to Eugene V. As also A short Account of the Kings, Dukes, and Earls of Bretagne, 'till that Dukedom was united to the Crown of France…. By John Lewis, Esq.; Barrester at Law. Now first printed from his Original' Manuscript. To which is added, The Breviary of Britayne, written in Latin by Humfrey Lhuyd, of Denbigh … and lately Englished by Thomas Twine. Y mae'n ddiau mai ei amcan wrth ysgrifennu'r llyfr oedd amddiffyn traddodiadau hanesyddol Cymru yn erbyn safbwynt ysgrifenwyr megis yr Eidalwr Polydore Vergil, cywiro pethau a geid yng ngwaith William Camden, ac amddiffyn Sieffre o Fynwy. Golygwyd y gwaith ac ychwanegwyd ato gan Hugh Thomas, achydd a hanesydd, brodor o sir Frycheiniog, o B.M. Harl. MS. 4872. Y mae John Lewis yn sôn hefyd am waith arall o'i eiddo - 'Ecclesiastical History of the Britains til St. Augustin's Tyme' (gweler Peniarth MS 252 , a t. 88 o'i History of Great Britain). Fel y gwelir yn Peniarth MS 252 yr oedd Lewis yn gyfeillgar â Dr. John David Rhys a John Dee. Heblaw Peniarth MS 252 bu Peniarth MS 54 i , Peniarth MS 55 Peniarth MS 60 , Peniarth MS 67 a Peniarth MS 79 , yn eiddo i John Lewis (gweler hefyd B.M. Add. MS. 6921). Priododd Ann, merch William Sais, a chafwyd dau fab a merch o'r briodas. Ceir disgrifiad o bais arfau John Lewis, 'Lluynweney,' sir Faesyfed, yn B.M. Harl. MS. 6870. Cyfeiria Hugh Thomas yn ei ewyllys (a wnaethpwyd 14 Medi 1720) at gyfrol 1729 fel hyn: 'Whereas I have receiv'd several pounds towards printing my book now in ye press and begun by Mr. John Lewis of Llanwenny' (B.M. Harl. MS. 6840; gweler Edward Owen, Catalogue of MSS. relating to Wales in the British Museum, ii, 491).

Yr oedd yn anghydffurfiwr Catholig fel aelodau eraill o'i deulu. Esgymunwyd ef gan esgob Tyddewi (Exch. Proc., 151/34/8, Jas. 1).

Bu John Lewis farw rywbryd rhwng 14 Chwefror 1614/5, dyddiad ei ewyllys, a 12 Chwefror 1615/6, dyddiad profi'r ewyllys.

Awdur

• Syr William Llewelyn Davies, (1887 - 1952)

Ffynonellau

• Reports on Manuscripts in the Welsh Language (Historical Manuscripts Commission 1898–1910)
• Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, i, 42-3
• nodlyn gan Egerton Phillimore yn Y Cymmrodor, vii, 106-7
• Edward Owen, A Catalogue of the Manuscripts relating to Wales in the British Museum (1900–22) (gweler y mynegeion)
• F. G. Payne, yn Y Llenor: cylchgrawn chwarterol dan nawdd cymdeithasau Cymraeg y colegau cenedlaethol, 1935, tt. 165-89
• Journal of the Welsh Bibliographical Society, i, 82
• Theophilus Jones, Edwin Davies, Joseph Russell Bailey, History of the County of Brecknock, i, 50
• Archaeologia Cambrensis, 1870, 74-5, 86
• NLW MS 174E
• NLW MS 235D
• T. D. Kendrick, British Antiquity, etc. (Llundain 1950), 1950
• Heraldic Visitations of Wales and Part of the Marches between the years 1586 and 1613, under the authority of Clarencieux and Norroy, two kings at arms (Llandovery 1846), i (rhagarweiniad); ii, 98
• F. G. Payne, 'John Lewis, Llynwene, Historian and Antiquary,' The Transactions of the Radnorshire Society, Cyf.XXX (1960), tt.4-16

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20733537

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/