ELIDIR SAIS, bardd a ganai yn niwedd y 12fed ganrif a hanner cyntaf y 13eg.

Canodd englynion marwnad i Rodri ab Owain Gwynedd (bu farw 1195) ac i Ednyfed Fychan. Nid Sais mohono, oblegid dywed Gwilym Ddu (The Myvyrian Archaiology of Wales , 277B) fod Elidir yn 'ŵr o ddoethion Môn, mynwes eigion,' a rhydd ei waith gyda chynnyrch prifeirdd eraill yn 'iawn ganon,' neu'n safon i feirdd. Canu crefyddol yw'r rhan fwyaf o'i gynnyrch, ac fe'i ceir yng nghasgliad y Dr. Henry Lewis (a nodyn ar ei ddilysrwydd yn y rhagymadrodd, xi). Nid ymddengys fod Elidir yn gefnogol i bolisi ymosodol Llywelyn Fawr. Cwyna farwolaeth Rhodri yn dost, a dywed nad oes neb bellach ar ôl i 'ystwng treiswyr.' Gwyddom hefyd i Ddafydd ab Owain Gwynedd orfod cilio i Loegr oblegid cynnydd ei nai, ac y mae Elidir yn ystyried hyn fel trais ail yn unig i gipio bedd Grist gan Syladin (The Myvyrian Archaiology of Wales , 243A). Nid rhyfedd iddo orfod canu dadolwch i Lywelyn. Ni wêl ym marw'r tywysog hwnnw yn 1240 ond tystiolaeth nad yw treisio 'gweinion' ddim yn tycio (The Myvyrian Archaiology of Wales , 243B-4A). Y mae'n amlwg nad oedd ganddo fawr gydymdeimlad â thuedd ei oes yng Nghymru. Nid oedd ffiniau i'w treisio ('Ystyrych pan dreisych dros ffin'), a rhoes ei orau i'w ganu crefyddol. 'Bardd fyddaf i Dduw hyd tra fwyf ddyn.' Sonia am lyfrau llên na ddylid eu hamau, ac y mae manylder rhai o'i syniadau yn awgrymu gwybodaeth o lenyddiaeth grefyddol ei oes. Yn ei farwnad i Ednyfed Fychan fe ategir y traddodiad y sonia Syr J. E. Lloyd amdano (gweler t.684 o'r A History of Wales ) i'r gwleidydd hwnnw gael gyrfa filwrol. Gwyddom i un o feibion Rhys ap Gruffudd gael ei alw'n ' Sais ' am iddo orfod treulio blynyddoedd o'i oes yn Lloegr. Tybed i agwedd Elidir Sais tuag at Lywelyn Fawr ei orfodi yntau i gilio dros ffin ei wlad? Ceir yn Rec. Caern., 48, enwau tri mab i Walchmai, sef Meilir, Dafydd, ac Elidir. Os mai'r olaf hwn oedd ein bardd, hawdd deall Gwilym Ddu yn ei alw'n 'ŵr o ddoethion Môn.'

Awdur

• David Myrddin Lloyd, (1909 - 1981)

Ffynonellau

• The Myvyrian archaiology of Wales (Denbigh 1870), 240b-5b
• 'Llyfr Coch Hergest' (Jesus College MS. cxi), 1143-6
• Hen Gerddi Crefyddol (Caerdydd 1931) (gol. Henry Lewis)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Elidir Sais

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q3391376

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/