WILLIAMS, WILLIAM, Llandygái (1738 - 1817), llenor, hynafiaethydd, a swyddog pwysig ar gloddfa lechi Cae-braich-y-cafn

Ganwyd 1 Mawrth 1738 yn Nhrefdraeth, Môn, o rieni tlodion, a main iawn oedd ei fyd yn ei ddyddiau cynnar. Bu'n wehydd dros dro, ac yna'n brentis cyfrwywr yn Llannerch-y-medd am saith mlynedd. Daeth yn un o ddisgyblion prydyddol Huw Hughes y ' Bardd Coch ', ac yn bur gyfeillgar â Robert Hughes, sef ' Robin Ddu yr ail ', a thrwy'r cyfeillgarwch hwnnw y daeth yn aelod gohebol o Gymdeithas Gwyneddigion Llundain; daeth yn gydnabyddus hefyd â William Morris o Gaergybi. Trobwynt mawr ei fywyd oedd taith ei dad i'r Penrhyn i gael sgwrs â Richard Hughes, pen gorchwyliwr y stad a sgwïer ei hun (o deulu Bodrwyn a Thre'rdryw ym Môn) Cafodd gychwyn fel clerc achlysurol yn y swyddfa, gan lanw'r amser i fyny fel cyfrwywr; mynnodd ymberffeithio fel tir-fesurydd, a gofynnwyd am ei wasanaeth gan berchenogion stadau fel Gwaenynog yn sir Ddinbych a Meillionydd yn Llŷn. Nid anaml ychwaith y ceisid ganddo weithredu fel athrywynnwr a chanolwr rhwng meistr a ffermwr, rhwng ffermwr a ffermwr. Pwynt pwysig arall yn ei yrfa oedd argyhoeddiad Richard Pennant, yr arglwydd Penrhyn cyntaf, mai William Williams oedd yr union ddyn i lywio codi, cludo, a gwerthi'r llechi; parhaodd yr oruchwyliaeth hon o 1782 i 1802, a phrawf 12 o lyfrau cownt Williams am y flwyddyn olaf hon pa mor drylwyr y cadwai ei olwg ar bethau, a pha mor fanwl ei ddulliau, gyda'r saith golofn o fanylion ymhob un o'r 12 llyfr. Ar ei ymddiswyddiad cafodd gyflog blynyddol llawn am weddill ei oes. Yn awr daeth hamdden i lenydda : yn 1802 cyhoeddwyd (arg. Rhydychen) ei Observations on the Snowdon Mountains, gyda sylwadau diddorol am arferion yr ardaloedd ac (yn naturiol ddigon) bennod hir ar dras a threigl teulu'r Penrhyn (awdur y bennod hon oedd John Thomas o Fiwmares gynt); bum mlynedd wedi ei farw cyhoeddwyd Prydnawngwaith y Cymry, gwaith a fwriadwyd fel cyflenwad' i Drych y Prif Oesoedd. Ar wahân i'r gweithiau argraffedig hyn, gadawodd ar ei ôl beth wmbredd o gyfraniadau mewn llawysgrif, fel ' Iolo o'r Cyffredin Glas,' lle y caiff Williams gyfle, ar ddull stori a chaneuon, i draethu ei farn ar ddiwinyddiaeth Calfin, ar rysedd sectyddion, ar seiadau Methodus; nid annhebyg yw'r 'Ddadl rhwng Tudur a Gronwy ynghylch Etholedigaeth.' Yn 1803 yr oedd ganddo yn barod, eto mewn MS. 289 td., ' Lysiau-lyfr yn cynnwys amryw ddail, a'u Rhinwedd i iachau amryw Glefydau,' a disgrifir hwn fel 'o sgrifeniad William Williams '; eto, ' History of Carnarvonshire,' 106 td., gyda syniadau diddorol am ardaloedd y chwareli. Nid yw'n syndod yn y byd, yn wyneb y llafur llenyddol dygn, ddarllen am ei garedigrwydd yn rhoddi gwybodaeth am bobl a phethau Arllechwedd i Richard Fenton, Syr Richard Colt Hoare, a'r Gwyddel Hyde Hall a ysgrifennodd Bangor MS. 908. Bu farw 17 Gorffennaf 1817. Ni chollwyd llengarwch o'r teulu ar ei farwolaeth ef; adeiladodd Robert Williams, ei fab, llenor da a ffrind i lenorion, Gorph o Dduwinyddiaeth, a'i gyhoeddi ym Mangor, 1831; ac awdur marw-goffa William Williams yn y Gwyliedydd am 1828 (ar ffurf llythyr at ' Gutyn Peris ') oedd ei fab Edmund Williams.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• J. E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Carnarvonshire Families (1914), 289
• Y Gwyliedydd, vi, 97
• Llawysgrifau Bangor yn Llyfrgell Coleg y Gogledd, Bangor (Coleg y Gogledd) 557, 2633-4, 2636, 5442
• Llawysgrifau Penrhyn yng Ngholeg y Gogledd, Bangor (Coleg y Gogledd) 1836-47
• llawysgrifau ym meddiant y Parch. E. G. Wright, ficer Glanadda
• colofnau'r The North Wales Gazette, 1795-1817

Dolenni Ychwanegol

• Archifau LlGC: NLW MS 23179B: Memorandum book in the hand of William Williams (1738-1817)
• VIAF: 6171747
• Wikidata: Q17423834

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/