ROBERTS, THOMAS (1884 - 1960), addysgwr ac ysgolhaig

Ganwyd 26 Rhagfyr 1884 yn y Pandy, Llanuwchllyn, Meirionnydd, yn fab i John Roberts. Addysgwyd ef yn ysgol Llanuwchllyn, ysgol sir y Bala a Choleg y Brifysgol, Bangor. Cafodd radd B.A. gydag anrhydedd yn y Gymraeg yn 1907, a gradd M.A. yn 1910. Bu'n athro ysgol yn Abertyswg, Mynwy, 1907-08, ac mewn ysgol yn Llundain 1908-10. Yna penodwyd ef yn athro Iaith a Llenyddiaeth Gymraeg yn y Coleg Normal, Bangor, ac yn is-brifathro yn 1920, a daliodd y swydd nes ymddeol yn 1949.

Dechreuodd Thomas Roberts ymddiddori'n gynnar yn hanes a gwaith Beirdd yr Uchelwyr, a pharhaodd ei ddiddordeb ar hyd ei oes. Testun ei draethawd M.A. yn 1910 oedd barddoniaeth Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan. Yn 1914 cyhoeddodd Gwaith Dafydd ab Edmwnd yng nghyfres The Bangor Welsh MSS Society. Casglwyd copïau o'r cerddi o lawer o lawysgrifau, ond nid amcanwyd at lunio testun safonol na rhestru darlleniadau amrywiol. Y mae'n amlwg fod y blynyddoedd hyn yn rhai prysur iawn i Thomas Roberts, oherwydd yn 1914 hefyd y bu'n cydweithio ag Ifor Williams i gynhyrchu Cywyddau Dafydd ap Gwilym a'i gyfoeswyr. Ef oedd yn gyfrifol am y rhagymadroddion ac am destun cywyddau'r cyfoeswyr - Gruffudd ab Adda, Madog Benfras, Gruffudd Gryg a Llywelyn Goch. Yn yr ail argraffiad yn 1935 ychwanegodd Thomas Roberts rai cywyddau a diwygiodd y rhagymadroddion. Yn 1925 cydweithiodd eto â Henry Lewis ac Ifor Williams ar y casgliad Cywyddau Iolo Goch ac eraill, gan fynd yn gyfrifol am gerddi Gruffudd Llwyd ac Ieuan ap Rhydderch, ac ar gyfer yr ail argraffiad yn 1937 helaethodd y rhagymadroddion a diwygiodd destunau'r cywyddau. Bu bwlch go hir rhwng hyn a'r gyfrol nesaf, sef Gwaith Tudur Penllyn ac Ieuan ap Tudur Penllyn yn 1958. Dilynir yr un patrwm yma, sef rhagymadrodd llawn ar fywyd a theulu a chefndir y beirdd, trafod dilysrwydd y cerddi, ac un elfen newydd, sef ymdriniaeth â'r grefft fydryddol. Rhoir testun safonol wedi ei seilio ar bob llawysgrif oedd ar gael, ac yna nodiadau pur fanwl. Yn y gyfrol hon y gwelir y golygydd ar ei orau.

Yn ychwanegol at y cyfrolau hyn fe ysgrifennodd Thomas Roberts amryw o erthyglau ar ei ddewis faes. Yn ei holl waith yr oedd yn dra thrwyadl ac yn ofalus iawn i gynnal safonau uchaf ysgolheictod yn ddi-feth.

Priododd â Gwyneth Edwards o Landudno yn 1920, a bu iddynt un ferch. Bu farw 25 Awst 1960.

Awdur

• Syr Thomas Parry, (1904 - 1985)

Ffynonellau

• Gwybodaeth o archifau'r Coleg Normal a chan Mrs. Llio Ellis-Williams
• gwybodaeth bersonol

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20821228

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/