Rydych yn darllen erthygl a archifwyd.

PULESTON (TEULU), Emral, Plas-ym Mers, Hafod-y-wern, Caernarfon, etc.

Disgynnai'r Pulestoniaid o Syr ROGER DE PULESTON, brodor o drefgordd Puleston neu Pilston ger Newport yn Sir Amwythig, a gafodd dir gan Edward I yn Emral ym Maelor Saesneg, ac a ymsefydlodd yno cyn 1283. Yr oedd yn siryf Môn, 1284-94, ac yn brif swyddog cyllid dros Wynedd. Yn rhinwedd ei swydd, ef oedd yn gyfrifol am gasglu'r dreth ar eiddo symudol ('moveables') y Cymry, a esgorodd ar wrthryfel Madog. Yn 1294, yn ystod yr helynt, cymerwyd Puleston gan y gwrthryfelwyr a'i grogi ar gapan ei dŷ ei hun yng Nghaernarfon. Yr oedd ei fab, RICHARD DE PULESTON, yn siryf Sir Gaernarfon yn 1286. Ymbriododd ROBERT PULESTON, drachefn, gorŵyr y Richard hwn, â Lowri, chwaer Owain Glyn Dŵr, a chymerodd ran yn y gwrthryfel.

Pennaeth y teulu yn ystod rhan olaf y 16eg ganrif ydoedd ROGER PULESTON; ymaelododd yng Ngholeg y Trwyn Pres, Rhydychen, yn 1582 pan yn 16 oed; ac yn 1585 aeth i'r Inner Temple i astudio'r gyfraith. Bu'n aelod seneddol dros sir Fflint, 1588-9 a 1604-11, a thros sir Ddinbych, Chwefror-Ebrill 1593. Bu iddo ran yn yr helynt yn ystod ac wedi etholiad 1588 yn sir Ddinbych, pan enillodd ei fab-yng-nghyfraith, John Edwards yr ieuengaf o'r Waun, y sedd oddi ar William Almer, Pant Iocyn. Haerai Almer iddo dderbyn cam ar law'r siryf Owen Brereton, ac mewn achos a ddug gerbron Llys y Star Chamber, cyhuddai Brereton ac amryw o bleidwyr Edwards, gan gynnwys Roger Puleston, o gam-ymddwyn yn yr etholiad. Priododd Puleston Jane, merch ac aeres William Hanmer o Hanmer; urddwyd ef yn farchog 28 Awst 1617, a bu farw 17 Rhagfyr 1618.

Un arall o Bulestoniaid Emral a fu'n amlwg ym mywyd cyhoeddus Sir y Fflint ydoedd Syr ROGER PULESTON (1663 - 1697), aelod seneddol dros y sir, 1689-90, a thros fwrdeisdref y Fflint 1695-7. O'r un cyff, drachefn, oedd y JOHN PULESTON (bu farw 1659) a benodwyd gan y Senedd yn farnwr yn llys y Common Pleas yn 1649; i'w feibion ef y bu Philip Henry yn hyfforddwr am dymor.

Yn ystod hanner cyntaf y 15fed ganrif sefydlwyd cangen o'r teulu yn y Bers ger Wrecsam, a chyn diwedd y ganrif honno daethai Hafod-y-wern yn yr un ardal i feddiant y Pulestoniaid trwy briodas JOHN PULESTON, Plas-ym-Mers, ŵyr y Robert a Lowri uchod, ag Alswn, merch ac aeres Hywel ap Ieuan ap Gruffydd o Hafod-y-wern. Rhestrir dau o'r Pulestoniaid hyn fel gwrthodwyr Catholig ('recusants') yng nghofnodion y Sesiwn Fawr a chyfnod Elisabeth, sef EDWARD PULESTON o Hafod-y-wern, yn 1585 a 1588, ac ANNE, gwraig John Puleston o Blas-ym-Mers, yn 1587. FRANCES, merch Philip Puleston (bu farw 1776), oedd yr olaf o deulu Hafod-y-wern; priododd hi Bryan Cooke o Owston, swydd Efrog, yn 1786 (gweler Davies-Cooke, Gwysaney).

Is-gangen o Bulestoniaid Hafod-y-wern oedd honno a ffynnai yng Nghaernarfon am ran o'r 16eg ganrif, ac a sylfaenwyd gan fab hynaf John Puleston ('Hen'), Syr JOHN PULESTON (bu farw 1551), a oedd yn siryf sir Ddinbych, 1543, a Sir Gaernarfon, 1544; aelod seneddol tros Gaernarfon, 1541-4, a sir Gaernarfon, 1545-7 a 1547-51; siambrlen Gwynedd, 1547; a chwnstabl castell Caernarfon, 1523-51. Priododd, (1), Gaynor, merch Robert ap Meredydd ap Hwlcyn Llwyd o Lynllifon, a (2), Sioned, merch Meredydd ap Ieuan ap Robert o Gesaill Gyfarch a Gwydir. O HUGH PULESTON, ei fab o'r ail briodas, y disgynnodd Pulestoniaid Llwyn-y-cnotiau ger Wrecsam. Daeth stad Llwyn-y-cnotiau yn eiddo i Thelwaliaid Plas-y-ward wedi marw John Puleston yn 1673.

Awdur

Emyr Gwynne Jones, (1911 - 1972)

Ffynonellau

J. E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Carnarvonshire Families (1914), 275
Heraldic Visitations of Wales and Part of the Marches between the years 1586 and 1613, under the authority of Clarencieux and Norroy, two kings at arms (Llandovery 1846), ii, 150-1, 309-10, 359
Thomas Nicholas, Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales (London 1872), ii, 454-5
Public Record Office, List of Sheriffs for England and Wales … to A.D. 1831 (1898)
Archaeologia Cambrensis, 1888, 31-2, 285-96; 1889, 234; 1900, 287
History of the Princes, the Lords Marcher, and the Ancient Nobility of Powys Fadog, ii, 138
W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895), 72, 86, 88, 92
Burke's…Peerage (1869 a 1913)
A. N. Palmer, History of the town of Wrexham its houses, streets, fields, and old families. being the fourth part of "A history of the town and parish of Wrexham" (Wrecsam 1893), 137-42
A. N. Palmer, History of the thirteen country townships of the old parish of Wrexham, and of the townships of Burras Riffri, Erlas, & Erddig Being the fifth and last part of "A history of the town and parish of Wrexham" (1903), 207-9
R. W. Eyton, Antiquities of Shropshire (1854–60), viii, 95-9
Howell T. Evans, Wales and the Wars of the Roses (Cambridge 1915), 116, 120, 123, 139, 140, 151, 153, 173
Edward Arthur Lewis, The Mediaeval Boroughs of Snowdonia a study of the rise and development of the municipal element in the ancient principality of North Wales down to the Act of Union of 1536 (Llundain 1912), 225-6
J. E. Lloyd, Owen Glendower / Owen Glyn Dwr (1931), 24, 31, 34
A. H. Dodd, The English historical review, 1944, 355-6
J. E. Neale, The English historical review, 1931, 212-9
Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1945, 115-16
Oxford Dictionary of National Biography (am John P., a fu farw 1659)

Dolenni Ychwanegol

Wikidata: Q20746837

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/