LORT (TEULU)

O Stackpole a mannau eraill yn Sir Benfro.

Daeth GEORGE LORT o Staffordshire i Sir Benfro tua 1567, yn stiward stad Stackpole dan Margaret Stanley; yn ddiweddarach, prynodd y stad. Dilynwyd ef ynddi gan ei fab ROGER LORT (1555? - 1613), a fu'n siryf yn 1607; wedyn daeth HENRY LORT (siryf yn 1619), y dywedir ei fod yn bur ddwfn yn y fusnes ' smyglo ' ar arfordir Penfro. Cafodd Henry dri mab: ROGER (a wnâi ei gartref yn Stackpole), JOHN (a oedd yn byw yn Prickaston neu Prickeston, nepell o eglwys Castell Martin - gweler Fenton, Pembrokeshire, arg. 1903, 223; nid yw heddiw ond tŷ fferm), a SAMPSON, o East Moor gerllaw Maenor Bŷr, a briododd ferch i Syr John Philipps o Gastell Pictwn. Chwaraeodd y tri hyn y ffon ddwybig yn bur ddeheuig yn y Rhyfel Cartrefol. Yn 1642, yr oedd Roger ar gomisiwn (seneddol) milisia'r sir, ond yn yr un flwyddyn cawn ef a Sampson yn aelodau o'r ' Royalist Association,' a Roger yn swyddog milwrol dros y brenin; arwyddodd y ddau sawl datganiad ym mhlaid y brenin yn 1643-4; perswadiodd Roger dref Dinbych-y-pysgod i dderbyn garsiwn frenhinol, ac yr oedd Sampson ymhlith y gwŷr bonheddig a soniai am ymosod ar dref Penfro. Yn 1644, cipiwyd Stackpole gan Rowland Laugharne, ond nid oedd Roger Lort yno - yr oedd wedi mynd i Lundain i wneud ei heddwch â'r Senedd; a serch ei ddirwyo (1645) i dalu £1,000, ni thalodd byth mo'r ddirwy. Yn wir, yn 1645 wele'r tri brawd yn aelodau o 'Association' seneddol gorllewin Cymru. Ond y mae'n eglur nad oedd gan arweinwyr Piwritanaidd Dyfed fawr ffydd ynddynt; ac yn yr un flwyddyn daeth gelyniaeth rhyngddynt a Poyer a Laugharne i'r amlwg. Daeth yr elyniaeth hon yn fater pwysig yn 1647, pan fwriodd Poyer y tri brawd i'r ddalfa; anufudddod Poyer i orchymyn Laugharne i'w rhyddhau fu un o achosion cwymp Poyer wedyn - sut bynnag, fe'u rhyddhawyd, ac ar derfyn y rhyfel maddeuwyd eu hen droseddau gynt yn swyddogol. Ond wrth gwrs, bychan a feddyliai'r Cafaliriaid chwaith ohonynt. Barn wawdus rhyw ŵr yn 1661 (Laws, Little England, 358 = Camb. Register, i, 164) am Roger Lort oedd ' ei fod yn barod i arddel unrhyw egwyddor neu grefydd a ddygai iddo gyfoeth '; am Sampson Lort, ' gên [asyn] y Sampson Ysgrythurol yn unig a oedd ganddo, ond gwnaeth lawer o ddifrod â hi; fe all weddio cyhyd ag y tâl iddo.' Nid annheg yw chwanegu mai Sampson oedd y tebycaf i wir Bengrwn ohonynt. Mae'n debyg mai ef oedd y Sampson Lort a laniodd yn Bermuda yn 1635. Merch iddo (Elizabeth) oedd gwraig Charles Lloyd (yr ail) o Ddolobran. Ar y llaw arall Roger yn unig ohonynt a wnaeth unrhyw osgo o wasanaeth milwrol i'r brenin. Tybir i Sampson yntau ffafrio'r Adferiad; yr oedd wedi marw erbyn 1670, oblegid ' Thomas Lort, gent. ' a oedd yn berchen tŷ â saith aelwyd ym mhlwyf Maenor Bŷr yn 1670 (W. Wales Hist. Records, x, 190).

Dyn a garai esmwythyd, ac a hoffai gyfansoddi epigramau Lladin, oedd Roger Lort. Urddwyd ef yn farwnig yn 1662, a bu farw yn 1664. Dilynwyd ef gan ei fab, Syr JOHN LORT (a fu farw 1673), a hwnnw gan ei fab yntau, Syr GILBERT LORT, a fu farw'n ddibriod yn 1698. Pasiodd y stad i'w chwaer ELIZABETH LORT, a ddaeth yn wraig i Alexander Campbell o Cawdor; felly y daeth arglwyddi Cawdor i Ddyfed.

Bu mwy nag un siryf o hil John Lort o Prickaston. Yr olaf o'r llinell uniongyrchol oedd JOHN LORT, a fu'n siryf yn 1775 ac a oedd wedi marw erbyn 1778. Daeth ei ferch (ELIZABETH) yn wraig i George Phillips o Hwlffordd, a chychwyn teulu LORT PHILLIPS. Ewythr i'r John Lort diwethaf oedd ROGER LORT, a glwyfwyd yn farwol ym mrwydr Fontenoy, 1745 (cofysgrif iddo ef a'i wraig a rhai o'u plant yn Laws, Church Book of S. Mary the Virgin at Tenby, 84), ac a oedd yn briod ag Anne Jenkins, merch i glerigwr o blwyf Llanbadarn-fawr, Ceredigion - y mae sôn am ei meddiannau yno (bu hi farw 1767) yn Morris Letters, ii, 565, ac Add. M.L., tt. 898, 912, 925. Yr hynaf o'u plant oedd MICHAEL LORT, a aned yn Prickaston yn 1725 (yr oedd 'yn 18 oed' pan dderbyniwyd ef i Goleg y Drindod, Caergrawnt, ganol Mehefin 1743), a fu yn ysgol ' Mr. Evans,' Dinbych-y-pysgod, cyn mynd i Ysgol Westminster ac oddi yno i Gaergrawnt, ac a fu farw yn Colchester 5 Tachwedd 1790. Bu Michael Lort yn athro Groeg yn ei brifysgol; yr oedd yn hynafiaethydd, ac yn gyfaill i Gray a Boswell. Ni fedrai Gymraeg, ond arweiniwyd ef gan ei chwilfryded ynghylch barddoniaeth Geltaidd i ymgynghori â Richard Morris o Fôn ac i ohebu â Lewis Morris - gweler Morris Letters, ii, 537, 544, 550, 555, 557, 565, 581; Add. M.L., tt. 466-8. Yr oedd yn ewythr i W. L. Mansell.

Awdur

Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)

Ffynonellau

E. Laws, History of Little England beyond Wales (1888) (mynegai)
James Phillips, The History of Pembrokeshire (Llundain 1909) (mynegai)
Henry Owen, Old Pembroke Families in the ancient County Palatine of Pembroke. Compiled, in part from the Floyd MSS. (Llundain 1902), 29-31
Mirehouse, South Pembrokeshire some of its history and records (Llundain 1910), 51 sqq. (lle y camenwir John Lort y cyntaf yn 'Henry')
A. L. Leach, History of the Civil War (1642-49) in Pembrokeshire and on its borders (Llundain 1937) (mynegai)
W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895)
Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1946-7, 212, 228
a'r cyfeiriadau uchod
A. H. Dodd, The Character of Early Welsh Emigration to the United States (Caerdydd 1953), 11-12

Dolenni Ychwanegol

Wikidata: Q20733867

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/