EVANS, DANIEL SILVAN (1818 - 1903), geiriadurwr

Ganwyd ym Mron Wilym Uchaf, Llanarth, Ceredigion, 11 Ionawr 1818, mab Silvanus a Sarah Evans. Bu yn ysgol Neuadd-lwyd o 1838 hyd 1840, ac yno y dechreuodd bregethu gyda'r Annibynwyr. Yn Rhagfyr 1840 aeth i Goleg yr Annibynwyr yn Aberhonddu, ond byr fu ei dymor yno. Wedi hynny bu am bum mlynedd yn athro ysgol. Yn 1843 cyhoeddodd gasgliad o ganeuon ac ysgrifau, Blodeu Ieuainc; yn 1846 ymddangosodd Telynegion.

Priododd Margaret, merch Walter Walters, Hendre, Ceredigion. Ymunodd â'r Eglwys Sefydledig, ac yn 1845-6 aeth i Goleg Dewi Sant, Llanbedr-Pont-Steffan. Yno penodwyd ef yn ddarlithydd yn y Gymraeg yn 1847. Wedi gadael Llanbedr-Pont-Steffan yn 1848, ordeiniwyd ef yn ddiacon a phenodwyd ef yn gurad Llandegwning yn Llŷn; ordeiniwyd ef yn offeiriad yn 1849. Golygodd Elfennau Gallofyddiaeth yn 1850 ac Elfennau Seryddiaeth yn 1851. Yn 1847 cychwynnodd gyhoeddi An English and Welsh Dictionary; cwplawyd y gyfrol gyntaf yn 1852, a'r ail yn 1858 . Cyhoeddodd argraffiad o Y Bardd Cwsc yn 1853, a thrydydd argraffiad o gyfieithiad Edward Samuel o De Veritate Grotius yn 1854, dan y teitl Gwirionedd y Grefydd Gristionogol Yr oedd yn olygydd Y Brython o 1858 hyd 1860.

Yn 1852 penodwyd ef yn gurad Llangian, yn Llyn, lle y bu hyd 1862. Ysgrifennodd erthyglau i Y Gwyddoniadur hyd 1856, y flwyddyn y cyhoeddodd ei gyfrol fechan, Llythyraeth yr Iaith Gymraeg. Yn 1862 penodwyd ef i fywoliaeth Llan-ym-Mawddwy, ac yno, rhwng 1866 ac 1869, y golygodd Gwaith Walter Davies (' Gwallter Mechain '), yn dair cyfrol. Yr oedd eisoes wedi golygu Y Marchog Crwydrad: Hen Ffuglith Gymreig, yn 1864, ac ailargraffiad o Y Bardd Cwsc yn 1865. Yn 1868 ysgrifennodd gyfieithiadau i lyfr Skene, The Four Ancient Books of Wales. Golygodd Cambrian Bibliography ' Gwilym Lleyn ' yn 1869, ac ymddangosodd tair cyfran o'i eiddo i atodiad ar y cyhoeddiad hwn yn Revue Celtique rhwng 1870 ac 1875, ond nis cwplawyd. Yn 1870 ysgrifennodd gyfran o'r fersiwn Gymraeg i lyfr o ffurf-weddïau Pabyddol yn y Llydaweg, Liherieu hag Avieleu, a bu'n golygu Archaeologia Cambrensis o 1871 hyd 1875.

Yn y flwyddyn 1876 dyrchafwyd ef i fywoliaeth Llanwrin, ac yno y bu y gweddill o'i oes. Golygodd waith Thomas Stephens, Literature of the Kymry, Gwaith y Parchedig Evan Evans (' Ieuan Brydydd Hir '), a chydolygodd Llyfr Gweddi Gyffredin gyda Dr. Saunders a'r Deon Howell yn 1876. Yn 1878 golygodd Celtic Remains Lewis Morris; yn 1882 cyhoeddodd - gyda John Jones ('Ivon') - Ysten Sioned neu Y Gronfa Gymmysg , ac yn 1883 bu'n golygu Athrawiaeth yr Eglwys yn Wirionedd y Bibl.

Anrhydeddwyd ef â'r radd o B.D. gan Goleg Llanbedr pont Steffan yn 1868. Yn 1873 penodwyd ef yn arholwr yn y Gymraeg yn Llanbedr Pont Steffan, ac yn 1875 yn athro Cymraeg gan Goleg y Brifysgol, Aberystwyth, swydd a ddaliodd o 1878 hyd 1884 fel athro rhan-amser.

Eilbeth oedd ei gynnyrch golygyddol i'w ddiwydrwydd geiriadurol am gyfnod o 30 mlynedd; cyhoeddwyd ffrwyth ei lafur ym mhedair cyfrol ei Eiriadur Cymraeg rhwng 1887 ac 1896. Yn ystod y saith-degau cynnar ymwrthododd yn raddol â syniadau William Owen-Pughe oherwydd ei gyfathrach ag amryw ysgolheigion ieuainc y bu i'w disgyblaeth wyddonol adael ei hargraff yn drwm arno; ymhlith y rhain yr oedd John Peter ('Ioan Pedr'), John Rhys, a J. Gwenogfryn Evans.

Drwy gymwynas Benjamin Williams ('Gwynionydd'), periglor Llanofer, cydsyniodd yr arglwyddes Llanofer i dalu rhan o dreuliau cyhoeddi'r geiriadur Cymraeg. Ymddangosodd y rhan gyntaf yn 1887, ond ni chwplawyd y gyfrol gyntaf - hyd y llythyren C - hyd 1893. Cyhoeddwyd cyfran gyntaf yr ail ran yn 1896. Yn 1898 ymddangosodd ei Telyn Dyfi: Manion ar Fesur Cerdd.

Yn gydnabod am ei waith geiriadurol derbyniodd Silvan Evans fathodyn Cymdeithas y Cymmrodorion yn 1897, ac etholwyd ef gan Goleg Iesu, Rhydychen, i gymrodoriaeth o £100 y flwyddyn am dair blynedd. Sicrhawyd hefyd rodd iddo, ar draul y Goron, i'w gynorthwyo i gwpláu ei waith. Yn 1901 rhoes Prifysgol Cymru iddo'r radd anrhydeddus o D.Litt. Daeth anrhydeddau eglwysig hefyd i'w ran; yn 1888 etholwyd ef yn ganon anrhydeddus ym Mangor, yn brebendari Llanfair yn 1891, yn ganghellor Bangor yn 1895, ac yn gaplan i esgob Bangor yn 1899.

Ni chwplaodd y geiriadur er bod y rhan fwyaf o'r deunydd yn barod, oherwydd bu farw 13 Ebrill 1903. Cyhoeddwyd y bumed ran, a'r olaf, o'r gwaith yn 1906 - hyd y llythyren E - gan Walter Spurrell.

Daeth trallodion blin i ran Silvan Evans. Bu farw tri mab a thair merch cyn 1887, ac yn 1889 lladdwyd ei briod mewn damwain. Rhoes yr unig fab a'i goroesodd, J. H. Silvan Evans, gwr gradd o Goleg Iesu, Rhydychen, ei amser llawn i'r gwaith o gyhoeddi'r geiriadur, er nad ymddengys ei enw, gydag enw ei dad, onid ar y bedwaredd ran yn unig.

Awdur

• Richard Edmund Hughes

Ffynonellau

• Llawysgrifau Bangor yn Llyfrgell Coleg y Gogledd, Bangor 367, 384, 387, 1678-1708
• Nicander MS 5
• Archifau LlGC: NLW MS 1887C, NLW MS 2301B, NLW MS 4358E
• Archifau LlGC: Cwrtmawr MS 755C, Cwrtmawr MS 758B, Cwrtmawr MS 765B, Cwrtmawr MS 767-768B, Cwrtmawr MS 849B, Cwrtmawr MS 859C, Cwrtmawr MS 909B, Cwrtmawr MS 912B, Cwrtmawr MS 915B, Cwrtmawr MS 916B, Cwrtmawr MS 925B, Cwrtmawr MS 1043E, Cwrtmawr MS 1119B
• Ifano Jones, A history of printing and printers in Wales to 1810, and of successive and related printers to 1923 (Cardiff 1925)
• T. Gwynn Jones, Cofiant Thomas Gee (Dinbych 1913), 107-19
• R. T. Jenkins, Hanes Cymru yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg, Cyfrol 1, 1789-1843 (Caerdydd 1933), 115-6
• J. H. Davies, The life and opinions of Robert Roberts, wandering scholar (Caerdydd 1923), rhagarweiniad, vi, vii
• Oxford Dictionary of National Biography, ail atodiad, cyf. i, 631-2
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• R. J. Thomas, yn Baner ac Amserau Cymru, 1 Ionawr 1941
• Bye-Gones, relating to Wales and the Border Counties, 1903, 84 ff.
• David Samuel yn Cymru (O.M.E.), 1892, 12 ff., 50 ff., 81 ff., 144
• John Rhys, yn Cymru (O.M.E.), 1902, 12 ff.
• David Samuel, yn Y Geninen, 1905, 15 ff.
• J. M. Morgan, yn Y Geninen, 1912 (Gwyl Dewi), 7 ff.; 1914, 38 ff.; 1915, 125 ff.
• R. Richards, yn Yr Haul, 1897, 117 ff.; 1901, 373
• G. J. Williams yn Y Llenor: cylchgrawn chwarterol dan nawdd cymdeithasau Cymraeg y colegau cenedlaethol, 1933, 216 ff.
• 'Ieuan Gwynedd' yn Y Traethodydd, 1847, 203 ff.; 1911, 29-43, 108-16, 172-9
• F. E. Hamer, yn Young Wales: a national magazine for Wales, 1901, 184 ff.
• T. Richards yn Trafodion Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, 1939, 137-9

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Daniel Silvan Evans

Delweddau

• LlGC: Daniel Silvan Evans
• Geoff Charles, Laying a gravestone on the grave of the lexicographer Daniel Silvan Evans, July 5, 1956

Gweithiau

• D. Silvan Evans, Elfenau gallofyddiaeth: ymddyddanion rhwng tad a'i blant (Dinbych 1850)
• D. Silvan Evans, An English and Welsh dictionary: adapted to the present state of science and literature (Denbigh 1852-1858), Cyf. II

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 45058628
• Wikidata: Q5218767

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/